kerk iets gehad met zeemonsters, want nog in de zeventiende eeuw
schrijft de Noorse bisschop Olaus Magnus grote macht toe aan zee
monsters.
Dat alles voedt het bijgeloof van de zeelieden. Nooit zeggen zij, is een
storm toeval. Lang zien ze er de hand van de duivel in. Het bijgeloof
van de zeeman schrijft de onstuimigheid van de zee toe aan het
rusteloos ronddwalen van de zielen der verdoemden tussen aarde en
hel. De parallel met de figuur Vanderdecken ligt voor de hand. Als
stereotiepe verklaring voor angst, vloek en onheil heeft de Vliegende
Hollander de zeevarenden eeuwenlang op hun wenken bediend.
Kan Terneuzen de thuishaven van de Vliegende Hollander geweest
zijn? Het antwoord op die vraag is in eerste instantie een nautische
kwestie: was Terneuzen in de zeventiende eeuw een haven van vol
doende omvang om koopvaardijschepen te ontvangen die oceanen
konden trotseren, een schip zoals dat van Vanderdecken? De ge
schiedenis van Terneuzen is wat dat betreft weinig hoopgevend.
Terneuzen ontstond in de dertiende eeuw als een nederzetting van
hutjes op een landtong. Trage groei en rampspoed kenmerken de
eerste eeuwen. In 1747 is het een dorp met acht straten, 90 huizen en
300 inwoners. Kan dat gat een struise koopvaarder met een gezag
voerder als Vanderdecken geherbergd hebben? Van bloei is er pas
sprake na de Franse tijd, als koning Willem I opdracht geeft het
kanaal Gent-Terneuzen te graven. Dat kanaal komt in 1827 gereed.
Willem Vanderdecken spookt dan al enkele generaties op de zuide
lijke oceaan.
'Terneuzen bezit geen historische monumenten van betekenis.'
Het staat er echt: in de Zeeuwse Encyclopedie. Het kan natuurlijk de
Walcherse bril zijn waarmee de encyclopedie is samengesteld, maar
wie door Terneuzen wandelt, kan die conclusie slechts bevestigen.
Terneuzen heeft zijn verleden weggebulldozerd onder sluizen en
havens die alleen in waterstaatsjargon kunstwerken heten. En een
skyline van flats: moderne stedebouwkundige creativiteit, dat wel.
Het historisch besef is er weggebetonneerd. Ondertussen bezit de stad
de meeste slechte huizen van heel Zeeland. Bijna eenvijfde deel van
alle woningen die in deze provincie opgeknapt moeten worden, staat
in Terneuzen. In het overzeese gebiedsdeel dat Zeeuws-Vlaanderen
heet is Terneuzen een buitenbeentje. Stadjes als Hulst, Aardenburg en
Sluis springen behoedzaam om met hun verleden en buiten het uit in
26
