- Het gedicht 'De Vliegende Hollander' van Gerrit Achterberg, uit de
bundel Osmose, 1941 (Verz. W. p. 235). Op reeds aangegeven
gronden neem ik aan dat dit gedicht veel vroeger, waarschijnlijk
nog in het begin van de dertiger jaren is ontstaan.
- Tenslotte een prent die eigenlijk niet thuishoort in deze reeks, maar
die om een aantal redenen belangrijk genoeg is om genoemd te
worden, nl. de affiche van de KLM, toen nog de K.N.L.V., die in
1923 een reclameprent verspreidt, waarop de Vliegende Hollander
dient als promotor van onze Hollandse luchtvaart.
De affiche van de KLM
Hoewel het niet zo voor de hand ligt om bij een verdere behandeling
van bovengenoemde voorbeelden te beginnen met het laatste, de
KLM-affiche, zijn er toch een paar redenen om er eerst enige aandacht
aan te wijden.
Het plotseling verschijnsel dat de Vliegende Hollander een inspiratie
bron wordt van de beeldende kunst, wijst op een zekere bekendheid
van de sage, en juist omdat het hier de grafische kunst ten dienste van
de reclame geldt, op een minstens veronderstelde bekendheid bij het
publiek.
Een tweede reden om de affiche niet te ignoreren is het feit dat het
zien van deze reclameplaat gedurende het wachten op een station de
dichter Nijhoff de eerste aanzet heeft gegeven tot het schrijven van
zijn waterfeestspel De Vliegende Hollander, voor de Leidse studenten.
Hij vermeldt dit direct in het begin van zijn inleiding tot dit spel. De
reclameplaat is nog altijd artistiek de moeite waard. Ze is uitgevoerd
in de toenmaals nog heersende Jugendstil. De auteur tekent alleen
met zijn initialen G.M. Het spookschip is een fraai gestileerd zeil
schip, dat op brede golven opstuwt ten hemel, de Vliegende Hol
lander staat als een oude grijze heer met fraaie baard, achterover zich
schrap zettend op het hellende dek, met vaste hand aan het gebeeld
houwde roer. In een gebaar van broederlijke bescherming legt een
piloot in fraai oranje kostuum (het pilotentenue van die jaren?) zijn
ene arm om de schouder van de oude stuurman, terwijl zijn andere
arm hemelwaarts is gestrekt. Zijn vinger wijst schuin omhoog naar de
lucht waar in het heldere blauw boven de woeste stormwolken, al
even fraai gestileerd als de golven, een vliegtuig hangt van onze
nationale trots. Het schip draagt de naam The Flying Dutchman. De
stuurman van het schip kijkt in bewondering, verslagenheid of ver
bijstering omhoog (dat valt niet van zijn edele trekken af te lezen).
48
