naar den oorsprong
van de oercel
onzer bloedsom,
met het hartzeer
dat ik omkom,
ben ik op weg achter uw laatst vaanvel
Voor Achterberg is in dit gedicht de tocht van de Vliegende Hollander
niets anders dan de Orfische tocht in de onderwereld naar de geliefde
achter haar laatste afscheid. Op het doelgerichte ritme van de mono
tone trocheeën stapt hij met gevaar voor zijn leven voorwaarts. De
sleutelwoorden van de sage zijn tot metaforen geworden van zijn
gevaarlijke reis naar de oercel waarin zij beiden verenigd aanwezig
zullen zijn, maar in het bewustzijn dat hij aan deze liefdespijn zal
omkomen.
De sage van de Vliegende Hollander heeft bij Achterberg de allure
aangenomen van een orfische mythe.
Nijhoff
Het spel van Nijhoff vraagt een aparte behandeling. Het zou zeker
passen in het kader van dit artikel over de Vliegende Hollander. Ik
heb het dan ook nadrukkelijk al genoemd en er al enige aandacht aan
besteed.
Toch heb ik een aantal argumenten om een apart artikel aan dit spel
te wijden.
- Nijhoff bewerkt en verwerkt de gegevens van de sage op een geheel
eigen en originele wijze,
- het is m.i. dramatisch een zeer geslaagd toneelstuk, dat een aparte
behandeling verdient,
- het neemt in het oeuvre van Nijhoff in de jaren dertig een belang
rijke plaats in,
- tot nu toe is er betrekkelijk weinig aandacht aan dit spel besteed;
de meeste aandacht is altijd uitgegaan naar zijn episch-lyrische
gedichten.
Voorlopig volsta ik met vast te stellen dat Nijhoff met zijn artistieke
adem de schim van de Vliegende Hollander zoveel leven heeft inge
blazen dat hij hem herschapen heeft tot een compleet mens van vlees
en bloed, een dramatis persona, die als protagonist van het drama de
lezer en zeker ook de kijker kan blijven boeien.
57
