Het is bijna yo jaar geleden dat Roosevelt in een toe
spraak tot het Congres een beeld schetste van een wereld
na de Tweede Wereldoorlog die volgens hem gebaseerd
moest zijn op de vier vrijheden. Hoe relevant is Roosevelts
visie nu?
'Die visie is nog steeds ongelofelijk relevant omdat we
vrijheid op een nogal enge manier interpreteren, als
vrijheid voor ons. Van anderen wordt verwacht dat ze
zich daar inpassen. We denken niet primair globaal.
Met de opkomst van het internationale terrorisme
moeten we meer dan ooit die vrijheden overal in de
wereld toepassen. Daar moeten we naar toe werken
en geen korte termijn politieke doelen nastreven,
zoals de hand leggen op een voorraadje olie. Of, zoals
vaak in het verleden door westerse regeringen in het
Midden-Oosten is gedaan, dictatoriale en autoritaire
regeringen installeren die hun onderdanen van al die
vrijheiden uitsluiten.'
Hoe ver gaat dat, moeten we vechten voor die waar
den?
'Ik verfoei het woord vechten omdat we nu de vrese
lijke gevolgen van geweld zien. Onze maatschappij
is extreem gewelddadig. We hebben mechanismen
ontwikkeld om met buitengewone efficiency te doden.
We hebben ook meer mensen gedood dan ooit eerder.
Nu zijn het niet alleen staten die dat kunnen maar
ook individuen of kleine groepen mensen. Ze zullen
in toenemende mate die macht hebben. Het is zaak
vechten te voorkomen en te verzekeren dat mensen
niet meer voor die waarden moeten vechten.'
U heeft vele boeken geschreven over de vergelijking tus
sen godsdiensten maar ik vraag me af of u niet het gevoel
heeft dat u nu tegen het tij opzwemt? Bovenaan de best
sellerlijsten staan boeken die de religie beschimpen.
'Zowaar ben ik een boek aan het schrijven dat als
onderwerp het nieuwe atheïsme heeft. Dat komt
niet zomaar uit de lucht vallen en het is een zeer
gecompliceerd fenomeen dat zich nu voordoet. Maar
atheïsten hebben ook vrijheid van godsdienst. Een
gedeelte van het probleem is dat deze atheïsten veel
hebben van negentiende-eeuwse missionarissen die
er op staan hun eigen geloofsbelijdenis of het gebrek
eraan te propageren zonder echt te begrijpen waar
godsdienst over gaat. Religies ontwikkelen zich het-
t hat, he believed, should be based on these four fundamen
tal human freedoms. How relevant is Roosevelt's vision for
today's world?
'It's still terribly relevant, because we tend to interpret
freedom in a rather narrow way - freedom for us - and
other people are expected to fit in. We don't necessar
ily think globally. With the rise in international terror
ism, we must now apply those four freedoms in all
corners of the world and work towards that, not mak
ing a rush for short term political goals like getting
some oil; or to impose, as Western governments have
done in the Middle East, dictatorial and authoritarian
governments which deny their subjects any of these
freedoms.'
How far does this go, are these values worth fighting
for?
'I'm loathed to say fighting, because now we're seeing
the terrible consequences of violence. Our society has
been very violent indeed. We've developed mecha
nisms to kill with extraordinary efficiency, and we've
killed an unprecedented number of people. Now it's
not just nation states that can do that but individuals
or small groups who are increasingly going to have
that power. The thing to do is to pre-empt fighting
and make sure that people shouldn't have to fight for
[these values].'
You have written numerous books on comparative reli
gion, but I wondered, do you feel like you're swimming
against the tide at the moment? Topping the best-sellers
lists are books railing against God.
'I'm actually writing a book looking at the new athe
ism. It's the end of a process. It's not just come out
of the blue and it's a complex thing that's been hap
pening. But [atheists] have their freedom of belief
too. Part of the trouble is that very often the atheists
sound like old 19^ century missionaries who are
very intent on promoting their own creed or lack of it,
without really understanding what religion is about.
Religions evolve like species; they adapt to prevail
ing conditions and you don't want to exterminate
a species, you want to nudge it into a different and
more productive mode of being. It's been shown in
the history of the 20^ century that attacking religion
makes it unhealthy. People become defensive and
30 Zeeuws Tijdschrift 2008 5-6
