zelfde als soorten. Ze passen zich aan de heersende
omstandigheden aan en je wil toch geen soort laten
uitsterven? Je wil ze in de richting van een andere en
meer productieve manier van zijn duwen. De geschie
denis van de twintigste eeuw heeft duidelijk gemaakt
dat wanneer je religies aanvalt het er niet beter op
wordt. Want aanhangers van die godsdienst worden
dan defensief en graven zich in. Fundamentalisme
barst telkens los in antwoord op secularisme of op een
vorm van atheïsme dat als indringend, agressief en
destructief wordt beschouwd. Dus in zekere zin roe
pen de mensen die tegen godsdienst ageren juist de
ergste vorm van religie op.'
Begrijpt u de tegenwoordige ongerustheid over religie,
meer in het hijzonder over de Islam, en het gegeven dat
veel mensen nog steeds denken dat geweld en religie hand
in hand gaan?
'Tijdens mijn onderzoek ben ik tot de ontdekking
gekomen dat de katalysator voor religieuze verande
ring in alle veel beleden godsdiensten juist een afkeer
van geweld is geweest. Het soort godsdiensten dat we
op het oog hebben die in verband staan met geweld-
embattled. Fundamentalism has erupted in every case
as a response to secularism or an atheism that is seen
as invasive, aggressive. And destructive. So in a sense,
these people, by inveighing against religion are actu
ally helping to produce religion at its worst.'
Can you understand the current anxiety surrounding
religion, and in particular Islam, and the fact that many
people still believe that violence and religion go hand in
hand?
'Actually, in my research, what I've found is that the
catalyst for religious change in every single one of
the major religious traditions was a revulsion with
violence. The kind of religion that we're looking at,
you know this violent terrorism, has nearly all taken
root originally in regions of the world where violence
has become endemic. The Middle East, Afghanistan,
Pakistan, Gaza for example. If your society and the
environment is violent, religion is going to get sucked
into that and become part of the problem. Religion
has just got violent along with a whole lot of other
aspects of modernity.'
dadig terrorisme hebben allemaal hun wortels in
die regio's van de wereld waar geweld endemisch is
geworden. Zoals bijvoorbeeld in het Midden-Oosten,
Afghanistan, Pakistan en de Gazastrook. Als je
samenleving en omgeving gewelddadig zijn dan wordt
onvermijdelijk de religie daarin meegezogen en wordt
zo een onderdeel van het probleem. Godsdienst is
gewelddadig geworden net zoals een heleboel andere
aspecten van moderniteit.'
Er schijnt een denkbeeld te zijn, zeker in het noor
delijke deel van Europa dat het van weinig verfijning of
verlicht zijn getuigt in God te geloven en zeker om in het
openbaar uiting aan zijn geloof te geven. Denkt u dat
God in deze maatschappijen een marginaal verschijnsel is
geworden?
'In Europa, jazeker. Daar zijn allerhande redenen
voor. Het hangt samen met de ervaring die we in
Europa de laatste eeuwen hebben beleefd. Die is ver
schrikkelijk geweest. De kerk bijvoorbeeld is verwik
keld geweest in de holocaust en de paus spreekt zich
er niet tegen uit. Dat allemaal. Daar komt nog bij dat
die holocaust niet plaats had kunnen hebben zonder
There seems to be a notion, certainly in Northern
Europe, that somehow it's unsophisticated or unenlight
ened to believe in God, certainly to openly express faith.
Do you think that god is now relegated to the margins in
these societies?
'In Europe, yes. There's all kinds of reasons for that.
I think it's the experience we've had in Europe in the
last couple of centuries or so which has been so hor
rendous, and the church, for example, is implicated
in the holocaust - the Pope not speaking out, all that.
Plus, none of that could have taken place, without
thousands of years of Christian anti-Semitism and
two world wars on our own territory. A very different
experience than America, where god is far from dead.
It's not all extreme fundamentalist evangelicalism
either there's a large movement interested in plural
ism, different religions and different ways of looking
at god and prayer. Even in Britain, I think there's a
change. People don't want a bar of conventional con
fessional religion. But there is an interest in spiritual
ity, people are wanting to hear religion talked about in
a different way.'
31 Zeeuws Tijdschrift 2008 j 5-6
