duizenden jaren van christelijk antisemitisme en twee
wereldoorlogen op ons grondgebied. Amerika heeft
een totaal andere ervaring meegemaakt en daar is
god verre van dood. Het zijn daar zeker niet allemaal
extreme evangelisten want er is een brede beweging
die zich associeert met pluralisme, andere religies en
verschillende manieren om naar god te kijken en te
bidden. Zelfs in Groot-Brittannië zie je een andere
wind gaan waaien. De mensen willen niet de tralies
van de conventionele confessionele godsdienst maai
er is belangstelling voor spiritualiteit. Mensen willen
anders over religie horen praten.'
Bent u optimistisch over de toekomst van de gods
dienst?
'Om een antwoord op die vraag te kunnen geven moet
je eerst twee dingen zeggen. Ten eerste: ben ik opti
mistisch over hoe het er in de wereld bijstaat? Het is
niet religie als iets los staands. Het wordt beïnvloed
door en ontwikkelt zich om in de specifieke omgeving
van moderniteit te kunnen passen. Die is violent en
agressief en een van de problemen van onze wereld
is de ongelijke verdeling van macht en rijkdom. Er is
te veel macht geconcentreerd in de handen van een
te gering aantal lui. Mensen zeggen nu dat ze wegen
vinden om daar tegenin te gaan. Dus het hangt van
veel factoren af of het goed zal aflopen. Veel zal afhan
gen van het vermogen van westerse regeringen zich
een meer vruchtbare strategie eigen te maken dan die
ze tot op heden hebben gevoerd. 9/11 was een abso
lute catastrofe maar het was tevens een wake-up call.
Een ander antwoord van Washington had een heel
andere wereld gegeven. Ten tweede moeten religieuze
leiders anders gaan communiceren. Compassie is de
sleutel. Je hoort ze dat niet dikwijls in koor zeggen.
Zoals je terrorisme kunt laten gebeuren, kun je ook
compassie laten gebeuren. En het is niet goed voor
mensen die geloven om op een of andere Martin
Luther te wachten of op iets anders dat langs komt.
We leven in een democratische tijd en gelovigen moe
ten van hun leiders eisen minder over doctrines en
meer over compassie te praten.'
Are you optimistic about the future for religion?
'I think to answer that you have to say two things.
One: am I optimistic about the state of the world?
Because it's not religion per se, some entity out there.
Religion is being affected and is evolving to meet the
peculiar environment of modernity. And our moder
nity has been violent and aggressive, and one of the
problems of our world is that there's an unequal dis
tribution of power and wealth, and too much power
in the hands of too few people, and people are begin
ning now to say that they're finding a way of fighting
against that, so basically it will depend on a lot of
factors whether things work out right. It will depend
very much on whether the western governments
adopt a more fruitful strategy than they've shown up
until now. 9/11 was an absolute catastrophe but it
was also a wake-up call and a different response from
Washington could have made a different world. And
second: religious leaders have got switch the conver
sation more. Compassion is the key. You don't often
hear them say it in a concerted way. You make terror
ism happen, you can make compassion happen too.
And religious people, it's no good waiting for some
Martin Luther or something to come along, this is the
democratic age and religious people should demand
it of their leaders, to hear less about doctrines and go
for compassion.'
32 Zeeuws Tijdschrift 2008 j 5-6
