openbaar toegankelijke plek (betekenis, cultuurhistorie)
van samenkomst voor bestuur en burgers. Als we veel
waarde hechten aan het oude raadhuis is het de opgave
om te zoeken naar een nieuwe functie die zo veel mogelijk
aansluit bij de oorspronkelijke betekenis, waardoor ook
de aanpassingen in de vormgeving van het gebouw
waarschijnlijk niet zo ingrijpend hoeven te zijn. Hoe
verder de betekenis van de oude afwijkt, hoe meer
ingrepen er nodig zijn en hoe moeilijker het is om de
waarde van het gebouw vast te houden. Vaak zijn we,
ook monumentenzorgers, te veel gericht op puur
vormbehoud van het gebouw, terwijl behoud van de
betekenis even belangrijk is. Bij raadhuizen is daarom ook
de eigendomssituatie (het liefst in gemeentelijk eigendom
houden) van groot belang om zolang mogelijk de
gemeenschappelijkheid te waarborgen. Een aantal
voorbeelden van herbestemde raadhuizen, wél en geen
rijksmonumenten, laat ik nog de revue passeren.
In Veere (zie afbeelding 1) en Zierikzee (zie afbeelding 2
en 3) heeft het oude raadhuis een museale functie op de
begane grond gekregen en representatieve gemeenschaps
functie (trouwzaal) op de eerste verdieping; de vorm-
aanpassingen zijn beperkt gebleven de betekenis sluit
goed aan bij de vroegere.
In Tholen (zie afbeelding 4) is de trouwzaal (oude
gerechtszaal) op de begane grond en zijn de eerste en
tweede verdieping commercieel verhuurd als kantoor
ruimte. Ook dit raadhuis is dus nog toegankelijk voor
representatieve gelegenheden, maar als de kantoorfunctie
op de begane grond was geprojecteerd had de betekenis
sterk aan waarde ingeboet.
In Rilland (zie afbeelding 5) heeft men lang gezocht naar
een herbestemming voor het oude raadhuis annex
ambtswoning aan de Hoofdstraat. Voor een gehucht als
Rilland (circa 1600 inwoners) is het echter schier
onmogelijk om een gemeenschapsfunctie te bedenken,
zeker als je weet dat tegenover het vroegere raadhuis het
buurthuis staat. De gemeente Reimerswaal heeft daarom
uiteindelijk gekozen voor een herbestemming tot vier
woningen, waarbij als harde voorwaarde gold dat de
vormgeving van het exterieur ongewijzigd moest blijven.
Ook deze oplossing verdient waardering. Met deze
oplossing is weliswaar de betekenis veranderd maar de
visuele beeldkwaliteit van de Hoofdstraat is gebleven.
Door behoud van het gebouw heeft het gemeentebestuur
de mogelijkheden en de keuzesvoor toekomstige
generaties behouden; zij kunnen te zijner tijd misschien
weer een andere functie of betekenis aan het gebouw
toekennen.
Zorgen
Veel andere oude raadhuisjes in kleine kernen, zoals het
voormalige raadhuisje van Sint-Jansteen (zie afbeelding 6),
baren mij zorgen. In Sint-Jansteen staat het pand
momenteel leeg en het is de vraag hoeveel belang de
lokale gemeenschap hecht aan behoud van dit gebouwtje
en zijn betekenis. De toekomst zal het uitwijzen. En ook
in Yerseke is de toekomst van het voormalige raadhuis
ongewis (zie afbeelding 7)Momenteel doet het raadhuisje
nog dienst als VVV-kantoor en als museum, maar in het
kader van de herontwikkeling van de oesterputten bestaan
er plannen om deze functies te relokeren. De toeristische
aantrekkelijkheid van Yerseke is gebaat bij de versterking
van de waterkant, maar hierbij mag niet het voormalige
raadhuis als beeldbepalend element in de oude dorpskern
uit het oog verloren worden.
Herbestemmingvraagstukken bieden over het algemeen
kansen, maar zeker in kleine kernen zijn de raadhuisjes
ankerpunten van de lokale geschiedenis waar zorgvuldig
mee moet worden omgegaan. Hoe moeilijk
herbestemming van een voormalig raadhuis soms ook
lijkt of is, niets is onmogelijk. Zelfs in een miniatuurkern
als Sint-Anna ter Muiden (zie afbeelding 8) waar het
raadhuisje wordt gebruikt als openbare expositieruimte
van kunstenaars, is het nog gelukt om te komen tot een
juiste balans tussen beeld en betekenis. Aan gemeenten,
maar ook aan bewoners de uitdaging om de handen
ineen te slaan en tot passende oplossingen te komen.
Dit artikel is een bewerking van de voordracht die Isja
Finaly (hoofd regio zuid van de Rijksdienst voor de
Monumentenzorg) heeft gehouden naar aanleiding van
een symposium van Stichting Het Zeeuwse Gezicht
d.d. 26-05-2004 over het thema Beeldkwaliteit en
cultuurhistorie en de herbestemmingopgave in Zeeland'.
5 Raadhuis Rilland,
laatste raadvergadering,
december 1969
(bron: Beeldbank Zeeland,
Zeeuws Documentatie-
6 Raadhuis Sint-Jansteen
(bron: Beeldbank Zeeland,
Zeeuws Documentatie-
7 Raadhuis Yerseke
(bron: Beeldbank Zeeland,
Zeeuws Documentatie-
Raadhuis Sint-Anna
ter Muiden.
Zeeuws Erfgoed 15
