Transformatorhuisje Westdorpe
I.UZEN
vri>uK
BOSCH
WESTH
SAS VAN UIS T
ARCHEOLOGIEGESCHIEDBEOEFENINGMONUMENTENWACHT MONUMENTENZORG MUSEA
Gedeelte van de overzichts
kaart van de elektrificatie
van de provincie Zeeland
31 december 1924
(bron: De elektriciteits
voorziening van
de provincie Zeeland).
Het transformatorhuisje in Westdorpe is één van de laat
ste voorbeelden van het standaardtype transformatorsta
tion (groot model, ondergrondse kabelaansluiting) zoals
dit rond 1923-1925 in heel Zeeuwsch-Vlaanderen werd
toegepast. Het zijn de oudste transformatorhuisjes in
Zeeland. Naast dit type bestaan er ook 'hoogtoren'-trans-
formatorstations. Deze zijn gebouwd in de periode 1925
1929 voor het toen bovengrondse elektriciteitsnetwerk.
Ook dit type is inmiddels behoorlijk zeldzaam geworden,
met de hoogtoren van Dreischor als meest gave voorbeeld.
Vanaf 1931 werd er een blokvormig model ontwikkeld
dat niet veel groter was dan een bushokje. Dit model had
een leien dak en is vaak nog voorzien van deuren met de
Geraadpleegde bronnen: Gemeente Terneuzen, archief gemeente
Westdorpe; Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse
Letterkunde te Leiden 1950-1951 pag. 140-144;Toon Franken,
Op Stoom, industrieel erfgoed in Zeeland 1850-1970
(Middelburg 2004); Jan Vredenberg, Trotse Kastelen en
Lichtende Hallen architectuur van elektriciteitsbedrijven
in Nederland tot 1960 (Utrecht 2003).
Transformatorhuisje
Westdorpe, hoek Spoorweg
Graafjansdijk
(foto 's Maurice Kindt).
oude gestileerde letters PZEM. Vanaf 1948 tenslotte,
werd er in Zeeland een uniform transformatorhuisje
gebouwd, waarvan er nog velen zijn.
De meeste door Kok ontworpen standaardmodel
transformatorhuisjes voor ondergrondse aansluitingen
zijn gezien hun ouderdom dus zeldzaam. Ze waren veelal
gebouwd in een traditionele, landelijke stijl, zoals
bijvoorbeeld nog te zien is in Clinge. Het model in
Westdorpe vormt hierop echter een uitzondering,
waardoor dit bouwwerkje een nog grotere zeldzaamheids-
waarde heeft. Het is qua hoofdvorm gebaseerd op de bijna
kubusvormige, in sobere Art Décostijl vormgegeven
transformatorhuisjes in Amsterdam. Voordat Kok voor
de PZEM ging werken, was hij in dienst van Publieke
Werken in Amsterdam; vandaar de overeenkomst met
Amsterdamse gebouwtjes. Het is overigens niet bekend
waarom nu juist in Westdorpe een afwijkend model werd
gebouwd, maar de bijzondere architectonische vormge
ving in combinatie met de cultuurgeschiedenis van de
elektrificatie van Zeeuwsch-Vlaanderen, maakt dat dit
transformatorhuisje behouden moet blijven. Aan de
bevolking van Westdorpe en aan de gemeente Terneuzen
de uitdaging hier zorg voor te dragen.
JOVKKSLrAU»
In de provincie Zeeland bestaan vele kleine
monumentjes, die soms officieel zelfs geen monument
zijn, maar die wél kleur geven aan het landschap. Deze
monumentjes vertellen hun eigen verhaal en illustreren
vaak een bijzondere gebeurtenis of episode uit de
Zeeuwse geschiedenis.
Zo ook het transformatorhuisje in Westdorpe, gebouwd
door architect ing. A.A. Kok. Dit transformatorhuisje was
verbonden met de centrale van de Provinciale Zeeuwse
Elektriciteits Maatschappij (PZEM) te Westdorpe, even
eens een creatie van Kok. Deze centrale speelde een rol in
de elektriciteitsvoorziening van Zeeuwsch-Vlaanderen van
1923 tot 1954. De opdracht tot bouw van de centrale werd
in 1921 gegund aan de Algemeine Elektrizitats Gesellschaft
te Berlijn, waarbij het boven- en ondergrondse
elektriciteitsnet werd geconstrueerd door de Hengelosche
Machine Fabriek. Met de bouw werd in 1921 begonnen,
maar door de strenge winter van 1921-1922, werd de
elektriciteitscentrale pas in 1923 geopend. In totaal 23
technici en 5 administratieve medewerkers waren
verantwoordelijk voor het spanningsnet dat ondergronds
64 km bedroeg en bovengronds 525 km. In 1954 werd
in Vlissingen de Centrale Zeeland in gebruik genomen,
waardoor de Centrale Westdorpe kon worden gesloten.
n i R
Zeeuws Erfgoed 14
