Ji
mm
ÜJiii
II II
I! \i
Kastelen en buitenplaatsen
in de archieven
g
Tl Tl *1 Tl
Het slot Craijenstein bij Burgh in 1695 door J. Hildernisse
(Zeeuws Archief, Zelandia Illustrata)
Huis Zorghvliet te Ellewoutsdijk voor het vernietigende
bombardement van 1944 (Zeeuws Archief, Zelandia Illustrata)
De ruïne van het kasteel van Lodijke door A. Schoenmaker,
begin achttiende eeuw (Zeeuws Archief, Zelandia Illustrata)
Verdwenen buitenplaatsen
Het aantal buitenplaatsen in Zeeland is nog vele malen groter
geweest. Zo waren er op Walcheren rond 1750 meer dan
tweehonderd buitenplaatsen, maar ook die zijn grotendeels
verdwenen. Zacharius Paspoort geeft in zijn beschrijving van
Zeeland uit 1820 een lijst van recent gesloopte buitenplaatsen
op Walcheren. De lijst telt 74 namen! In de negentiende eeuw
verdwenen de Zeeuwse buitenplaatsen als gevolg van de
economische malaise in een rap tempo.
De twintigste eeuw liet de buitenplaatsen en kastelen evenmin
ongemoeid. Vooral de Tweede Wereldoorlog betekende het
it ir
li tt
UI 11
Is er in de Zeeuwse archieven iets te vinden over kastelen en
buitenplaatsen? Jazeker wel! Is er van alle kastelen en buiten
plaatsen die in onze provincie bestaan en bestaan hebben iets
te vinden? Nee, helaas niet, maar wel van heel veel. Waarom
dan niet?
In de archiefbewaarplaatsen in Zeeland wordt eerst en vooral
archief van de overheden bewaard, dus van de provincie, de
gemeentes, de waterschappen en de diverse diensten die ook
deel van de overheid zijn. En die bemoeide zich tot zo'n
honderd jaar geleden niet of nauwelijks met woonhuizen,
wat kastelen en buitenplaatsen toen nog vooral waren.
Tussen 1901 en 1905 werden door de gemeentes in Nederland
voor het eerst bouwvergunningen per pand afgegeven. Maar
toen stonden alle panden die we nu kasteel of buitenplaats
noemen er al lang, soms al eeuwen. Daar zijn dus geen bouw
vergunningen met bouwtekeningen van. Wel kan er een bouw
vergunning zijn afgegeven voor een ingrijpende verbouwing,
waar ook de buitenkant van het pand bij gewijzigd werd.
Kasteel Westh ove bij Domburg
Links: Duinbeek te Oostkapelle, oorspronkelijk een kasteel maar in
de achttiende eeuw herbouwd als buitenplaats
Rechts:Heesterlust bij Schuddebeurs, rond 1800gebouwd
als buitenhuis voor een Zierikzeese regent
einde van veel fraaie huizen. Zorghvliet in Ellewoutsdijk
werd in 1944 gebombardeerd. De maandenlange inundatie
met zout water op Walcheren betekende het einde voor veel
van de parken. Van de parken van het nabij Middelburg
gelegen Toorenvliedt en Ter Hooge overleefde vrijwel geen
enkele boom de oorlog.
Zeeuwse kastelen anno 2005
Van de grote hoeveelheid Zeeuwse kastelen is slechts een fractie
bewaard gebleven. De kastelen die nog een min of meer
oorspronkelijk middeleeuws karakter uitstralen zijn op de
vingers van één hand te tellen: Moermond en Haamstede op
Schouwen-Duiveland en Westhove op Walcheren. Verder zijn
er nog een aantal huizen die in oorsprong kasteel zijn maar het
uiterlijk van een buitenplaats hebben. Hiertoe behoort onder
andere kasteel Ter Hooge bij Middelburg.
Buitenplaatsen anno 2005
Van de rijkdom aan Zeeuwse buitens met hun vaak
indrukwekkende en fraaie tuinen en parken is nog slechts
een bescheiden restant over waar we dan ook zuinig op
moeten zijn. In Zeeuwsch-Vlaanderen is nog maar één
monumentale buitenplaats over: de Elderschans bij
Aardenburg. Zuid-Beveland kent nog buitenplaatsen bij
Ellewoutsdijk, Heinkenszand en Kloetinge. De hoofdmoot
vinden we op Walcheren en in het bij Zierikzee gelegen
Schuddebeurs. In totaal kent Zeeland nog een kleine dertig
monumentale buitenplaatsen met bijbehorende tuinen en
parken.
