jLio
i^^ii
Kastelen en buitenplaatsen
in de Zeeuwse Bibliotheek -
Zeeuws Documentatiecentrum
Capelle en 't Huys te Bruëlis
(uit: Nicolaes Visscher, Speculum Zelandiae (circa 1650))
CA_F ELI.I
en'tHuy» teBrurlii.
Maar omdat veel buitenplaatsen en kastelen monumenten zijn,
is de kans daarop ook niet zo heel groot. Wel kunnen de
kaarten van het Kadaster, hoewel die pas vanaf 1812 zijn
getekend, van belang zijn. Veel historische panden zijn juist
in de negentiende eeuw verdwenen, zodat ze nog net op de
eerste kadasterkaart van een bepaalde gemeente staan.
Ook monumentenzorg, de bekende Rijksdienst, maar ook de
gemeentelijke monumentencommissie kan materiaal verzameld
hebben over het pand dat uw belangstelling getrokken heeft.
We zijn dus vooral afhankelijk van andere bronnen dan de
overheidsarchieven als we iets over dit soort panden willen
weten. Gelukkig zijn die bronnen er wel. De eerste insteek is:
kaarten en afbeeldingen. Om te weten waar een kasteel stond
en hoe het er uit zag kunnen onderzoekers gebruik maken van
de kaarten en prentencollecties die door de archiefdiensten in
de loop der eeuwen zijn verzameld, ook wel Historisch-
Topografische Atlas genoemd. Ook kan er vaak gezocht
worden in foto- en prentbriefkaartencollecties.
Familiearchieven als bron
Een andere onderzoeksmogelijkheid betreft familiearchieven.
De families die van oudsher kastelen en buitenplaatsen
bouwden en bewoonden, hebben meestal een rijke historie
waar ze trots op zijn. Het archief van de familie, waarin het
'familieslot' vaak een prominente rol speelt, wordt dan ook
vaak ondergebracht bij een archiefdienst. Het Zeeuws Archief
herbergt bijvoorbeeld het archief van de familie Van Lynden,
eind negentiende eeuw eigenaar van Ter Hooge in Koudekerke.
Maar ook de families Schorer (met bezittingen door heel
Zeeland), Wagtho (met bezittingen op Tholen) en nog veel
andere hebben de papieren van hun bezittingen in diverse delen
van Zeeland goed bewaard. Latere eigenaars zijn vaak kerken,
stichtingen of instellingen als verpleeghuizen, die de kapitale
panden in gebruik kregen in de negentiende en twintigste eeuw
omdat ze niet meer geschikt waren voor bewoning door één
gezin. Duinbeek NV en Westhove, bij Oostkapelle, zijn hier
van een goed voorbeeld. Ook deze instellingen hebben vaak
goed op hun pand (en de bijbehorende documenten) gepast,
zodat ze nu nog terug te vinden zijn.
Ook is het helaas mogelijk dat er weinig of niets te vinden is.
Als een kasteel of buitenplaats heel lang geleden al werd
afgebroken, of in een gebied ligt waarvan de archieven in de
loop der eeuwen ernstig gehavend zijn geraakt, dan is er soms
niet meer bekend dan de naam van een pand, soms een familie
of bewoner, en een globale plaatsaanduiding. Dan zijn we
afhankelijk van de archeologie om ons verder te helpen.
Of we zullen ons er bij neer moeten leggen dat de historie
soms haar mysteries bewaart.
Wie literatuur zoekt over kastelen en buitenplaatsen kan een
bezoek brengen aan een van de Zeeuwse bibliotheken. Voor
extra gegevens, speciale publicaties of afbeeldingen kunnen de
catalogus van de Zeeuwse bibliotheken, de Beeldbank Zeeland
of het Zeeuws Documentatiecentrum van de Zeeuwse
Bibliotheek in Middelburg uitkomst bieden.
De bibliotheekcatalogus en Zeelandtrefwoorden
In de bibliotheekcatalogus, aanwezig in alle bibliotheken en op
www.zeeuwsebibliotheek.nl, is op een eenvoudige manier te
zoeken. Door het gebruik van Zeelandtrefwoorden is het zelfs
mogelijk heel gericht op een onderwerp te zoeken. De Zeeland
trefwoorden 'kastelen' en 'landhuizen' leveren al meer dan
honderd titels op, bijvoorbeeld: J.P. van den Broecke,
Middeleeuwse kastelen in Zeeland (1978); P. van Beveren,
De verdwenen kastelen op Schouwen-Duiveland (1960);
Martin van den Broeke, Jan Arends, Buitenplaatsen op
Walcheren (2001); L.J. Abelmann, Hellenburg (1977) of J.P.B.
Zuurdeeg, Het hof te Sint-Maartensdijk (2000). Heel informa
tief is het recent verschenen literatuuroverzicht van J.J.B.
Kuipers in het tijdschrift Nehalennia, 2004, nr. 144, pag. 25-30.
Tijdschriftartikelen en leesboeken
In de catalogus zijn dus ook artikelen opgenomen, die
gepubliceerd zijn in een tijdschrift of een jaarboek. Hieronder
volgt een aantal (willekeurige) voorbeelden: J. Ermerins,
'Historische verhandeling over het kasteel van Rammekens',
in Verhandelingen van het Zeeuwsch Genootschap, 1773,
pag. 133-176; E.B. Swalue, 'Het slot Ostende te Goes en
de Moerbezienboom van Jacoba van Beyeren op het zelve',
in Zeeuwsche Volks-almanak, 1838, pag. 126-134;
A.M.J. de Kraker, 'Middeleeuwse muurresten blootgelegd van
kasteel te Zaamslag', in: Bulletin Oudheidkundige Kring
De Vier Ambachten, 1987, nr. 6, pag. 21-23 en J.P.B.
Zuurdeeg, 'De buitenplaatsen Ostrea en Buitenzorg te Tholen'
in: Nehalennia, 1992, nr. 92, pag. 9-14. In enkele romans
spelen kastelen een grote rol: A.L.G. Bosboom-Toussaint,
Het kasteel Westhoven in Zeeland (1882) en kasteel Haamstede
in Gerda van Wageningen, De gouden ketting en De erfgenaam
(2004/05).
Kasteel Ter Hooge: in oorsprong een middeleeuws kasteel en in
het midden van de achttiende eeuw volgens de toen geldende mode
herbouwd
