Herbestemming is 'hot'!
Nationaal congres is opmaat naar beleidswijziging
Je hoeft de krant maar open te slaan of de televisie
aan te zetten en de kans is groot dat het zal gaan
over de crisis of de krimp. Hoewel beide vraagstukken
onafhankelijk van elkaar kunnen optreden en
regionaal verschillend uitwerken, bestaat er ook een
duidelijke link. De crisis zorgt immers voor krimp
van de economie, waardoor onder andere de
kantorenmarkt is ingestort en de woningmarkt
flinke klappen heeft gekregen.
Met name in de gebieden met een krimp van de
bevolking zoals Zeeuws-Vlaanderen, kan dit funeste
gevolgen hebben voor de leefbaarheid. Nooit eerder is
het probleem van leegstand dan ook zo groot geweest en
de noodzaak in te zetten op hergebruik en herbestemming
van gebouwd erfgoed zo evident aantoonbaar.
Het op 23 juni gehouden Nationale Congres Leegstand
en Herbestemming heeft onder de meest 'ideale'
omstandigheden het startschot geven voor de landelijke
beleidswijziging van groeien en bouwen, naar hergebruik
en herbestemming van het bestaande.
De landelijke cijfers zijn werkelijk onrustbarend: meer
dan 1.000 leegstaande monumentale gebouwen, meer
dan 40.000 etages boven winkels, en elke week weer één
boerderij en twee kerken die leeg komen te staan. Om
nog maar te zwijgen van gebouwtypes als postkantoren
die van de ene op de andere dag leeg komen te staan, van
defensieterreinen of van industrieel erfgoed. De opgave is
dus enorm en zwaarder dan ooit. Bestond er tot circa
tien jaar geleden altijd wel een reële mogelijkheid ergens
kantoren in onder te brengen, door de internationale
financiële en economische crisis is de kantorenmarkt
ingestort en het is nog maar de vraag of de markt ooit
weer op het oude niveau zal geraken. De bestaande,
grotendeels leegstaande voorraad is immers fors en
bovendien begint de economie zich aan te passen met
verschijnselen als telewerken en sterke groei van ZZP-
constructies.
Frank Strolenberg, bij de Rijksdienst voor het Cultureel
Erfgoed (RCE) programmaleider van het nationale
programma herbestemming, roemt echter de potentie
van juist leegstaande, monumentale gebouwen:
"Herbestemming van dit soort gebouwen leidt
namelijk tot waardecreatie voor gebouw en
omgeving en kan gebiedsontwikkeling stimuleren
waar een hele regio van kan profiteren.
Bovendien is het duurzaam en biedt het identiteit
en authenticiteit voor bewoners en bezoekers."
Enerzijds moet herbestemmen dus als een noodzaak
worden gezien, anderzijds biedt het dus veel kansen, het
is een kwalitatieve investeringsimpuls.
De RCE heeft met de Modernisering van de Monumen
tenzorg (MoMo) al nadrukkelijk voorgesorteerd om de
problemen die crisis en krimp voor de erfgoedsector
opleveren, het hoofd te bieden. Als de wetswijziging in
2011 in werking zal treden, komen er ook veel meer
instrumenten beschikbaar om leegstand aan te pakken
en herbestemming te stimuleren. Inmiddels begint ook
bij het bestuur en de bouwwereld steeds meer het besef
door te dringen dat ongeremde groei geen optie meer is.
Gedeputeerde Harry van Waveren vraagt van Zeeuwse
gemeenten bestuurlijke moed de bakens te verzetten en
creatief om te gaan met bestaande gebouwen en gebieden.
Adviseur cultuurhistorie en monumenten David Koren
van de SCEZ beaamt dat de economische impulsen die
uit kunnen gaan van herbestemming zeker ook voor
krimpgebieden als Zeeuws-Vlaanderen van groot belang
kunnen zijn:
"Erfgoed moet dan ook meer worden gezien als
een deel van de oplossing, en niet meer als een
probleem; dat laatste is de oude manier van
denken waarbij vooral gekeken werd naar de
winst op de korte termijn."
Op het Nationale Congres werd een staalkaart aan
voorbeelden van herbestemming getoond en werd in
diverse workshops ingegaan op allerhande aspecten als
wet- en regelgeving, financiële mogelijkheden en
'passende' bestemmingen. Hoewel vaak het wiel opnieuw
uitgevonden wordt en elk project natuurlijk in zekere zin
uniek is, werd hiermee ook duidelijk dat er nog een
wereld te winnen valt als het gaat om het delen van
informatie, de manier waarop dergelijke projecten
opgezet en georganiseerd kunnen worden, wat de stu
ringsinstrumenten zijn en hoe overheden en bedrijfsleven
kunnen overgaan tot verantwoord 'ondernemerschap':
nog al te vaak lijkt het immers voor veel partijen
makkelijker te kiezen voor nieuwbouw dan voor het
benutten van kansen.
Om met name dit soort strategische vragen in de
toekomst te adresseren, werd aan het einde van het
congres door Rijksadviseur voor het cultureel erfgoed
Wim Eggenkamp het H(erbestemmings)-team
geïnstalleerd, een denktank van mensen die vanuit
verschillende achtergronden bij deze problematiek
betrokken zijn en die voor de taak staan te zorgen voor
wetenschappelijke reflectie, kennisontwikkeling en het
leggen van verbanden bij moeilijke opgaven.
Meer informatie over het eerder genoemde Nationaal
Programma Herbestemming en dit H-team is te vinden
op de website van de RCE: www.cultureelerfgoed.nl.
De Nieuwe Kerk in Zierikzee is dringend toe aan restaura
tie, maar de huidige eigenaar beschikt niet over voldoende
middelen deze te bekostigen. Daarnaast ontbeert de kerk
ook een duidelijke functie die mede in staat is voldoende
inkomsten te genereren voor het dagelijkse onderhoud.
De kerk vormt een van de grootste herbestemmingsopgaven
voor de gemeente Schouwen-Duiveland
(foto Michel Verduijn).
hc\UK\
Zeeuws Erfgoed 8 september 2010/03 MONUMENTEN
