123
h Avant 16 71/' zoo lezen wij daar, la fabrication ctoit
trés animée dans tout le royaume, ainsi que 1Jexportation
lu papier a l'étranger, sans le secours d'aucune legislation;
depuis ce commerce est decline insensiblemeut. Si Ton n'est
pas fondé a faire retomber cette decadence et ce dépérisse-
ment sur les regiemenspuisqu'il est visible qubl y a plu-
sieurs autres causes combinées et entre autres la revocation
de l'édit de Nantes 1) du moins doit on avouer, que la
manutention exacte de ces réglements n'a pu s'opposer au
progrès de ce dépérissement. Cependanten 1730 1739
et 1741temps ou lbndustrieuse liberté des Hollandois et
leur concurrence minoient leurs fabriquesil semble qu'on
n'ait trouvé d"'autres moyens de rémédier a un si grand mal
qu'en renouvelant les regiemens de 1671 et surtout en jetant
au milieu des fabricans l'hydre du tarifdont ou avoit re
doute les efl'ets en 1671; auroit on envisage ces entraves
comme une ressource capable d'arrêter le succes de nos voi-
sins et la decadence de nos fabriques?"
métiers, torn. V, bl. 547551. „Observations sur le tarif des difterentes
sortes de papierprescrit par les arrêts du conseil du 18 Septembre 1741 et
da 12 Decembre 1730."
Onder de vlugtelingen, die bij de herroeping van bet edict van Nan
tes, in 1685, uit Frankrijk naar anderelanden zijn uitgeweken, zullen onge
twijfeld ook vele papiermakers geweest zijn. In Duitschland konden zij niet
teregt; door het gildewezen waren zij er uitgesloten en nieuwe molens op te
rigten was niet wel mogelijk, omdat zij zich moeijelijk lompen konden verschaffen,
daar aan eiken bestaanden molen eene landstreek was verbondendie verpligt was
daar en nergens anders den afval van linnen kleederen enz. te koop te bren
gen (Lumpenrevier). In de Nederlanden daarentegen hadden zij volop gele
genheid om hunne kunst, die reeds aan duizenden van arbeiders werk ver
schafte als middel van bestaan aan te wenden.
2) Het bleek weldradat het onmogelijk was zich op den duur te houden
aan het formaat en het gewigt van het papier, zoo als dit bij de reglemen
ten was voorgeschreven. Om de concurrentie met Holland te kunnen vol
houden werd den Franschen papiermakers toegestaan ook vreemde soorten
en formaten buiten het tarief te maken. Sans cela," heet het elders, „les
Hollandois, tonjours libres de varier leurs formats et surtout les poids, qu'ils