mee gerekend kan worden als met gehele getallen. Hij bepleitte zelfs een deci
male onderverdeling van maten, gewichten en munten22. In Eversdyck's bibli
otheek waren wel de grote wiskundige werken van Stevin aanwezig, maar De
Thiende ontbreekt bij de inventaris. In het 'Claddebouck' vinden we geen deci
male schrijfwijze. Hoe Eversdyck bijvoorbeeld de inhoud van een bol bereken
de met n 3, 14159265, zien we in Questie 62.
De betreffende bol heeft een middellijn van 1043 delen, waarvan er 19000 een
blooise roede vormen, een maat die de rekenmeester wel vaker gebruikte. De
berekening verloopt als volgt (de spaties zijn door schrijver dezes ingevoerd):
'Aldus seght 100 000 000 314 159 2651 043
1 043
circumferentie 327 668 113 395
multipliceert metten diameter 1 043
Superfytie des cloots 341 757 842 270 985
multip. met Vó des diameters 173%
inhoudt des cloots 594 089 049/147 728 92
viercante deelkens'.
De deling door 100 000 moet nu nog worden uitgevoerdsamen met de afronding
resulteert dit in het weglaten van de laatste 8 cijfers, zie de schuine streep. De uit
komst is 594 089 049 cub.deelkens.
In de goniometrie nemen wij sin 90° 1. We vinden dan sin 46° gelijk aan
0,71934. Eversdyck zou stellen: sin 90° 100 000, dan is sin 46° 71 934. Het
aantal cijfers van de sinus kunnen we groter of kleiner maken door het aantal
nullen van sin 90° in dezelfde mate te wijzigen.
Iets dergelijks paste men toe bij logaritmen en bij rentefactoren.
d. Logaritmen, de moderne wiskunde ten tijde van Eversdyck
De logaritmen waren voor Eversdyck en zijn tijdgenoten een nieuw reken-hulp-
middel. Het grote belang van logaritmen was, dat men arbeidsintensieve bewer
kingen als vermenigvuldigingen, delingen, machtsverheffingen en worteltrek
kingen kon terugbrengen tot veel eenvoudiger optellingen, aftrekkingen, ver
menigvuldigingen en delingen.
John Napier maakte de ontdekking, zo U wilt uitvinding, van de logaritmen we
reldkundig in 1614 in zijn boek Mirifici logarithmorum canonis descriptio, dat in
Eversdyck's bibliotheek aanwezig was. Het stelsel van Napier was niet zo erg
praktisch. Prof. Henry Briggs te Londen berekende logaritmen voor het grond
tal 10, dat aan ons talstelsel ten grondslag ligt. Hij schiep daarmee een veel han
diger systeem. De Nederlanders Ezechiël den Decker en Adriaen Vlacq gaven in
1627 een boek uit, dat de logaritmen van alle getallen van 1 tot 100 000 in 10 deci
malen bevatte23. In Eversdyck's bezit was ook het boek van Wmgate, Arithmeti-
ca logarithmica. Hij gebruikte in zijn'Claddebouck' logaritmen om bij bereke
ningen uit de wijnroei- en peilkunde derde-graads wortels te bepalen. Na elke
berekening lezen we: 'dese extractie is door multiplicatie geprouft'. Hij contro
leerde de uitkomsten allemaal.
48
