kers naar de zekerheid van het geloof. Als publiek persoon en dienstknecht van God had hij uiteraard zelf een voorbeeldfunctie voor de vromen. Als geoefend christen en ervaren godgeleerde verpersoonlijkte hij het topmodel van gerefor meerde heiligheid. Als prediker en pastor probeerde hij bovendien juist de twij felmoedige gelovigen op een hoger geestelijk plan te brengen. Overbekend is het feit dat hij niet minder dan 145 preken heeft gehouden over 'het gekrookte riet' naar het bekende bijbelwoord van de profeet Jesaja, aangehaald in het Mattheus- evangelie. In deze meditaties behandelde hij alle voorkomende geloofsvragen van 'bekommerde' christenen, teneinde hen tot de volkomen rust en zekerheid van hun deel aan Jezus te leiden. Maar Smijtegelt was ook een boeteprediker. Niet alleen de halve heiligen wa ren hem een zorg, maar ook de schijnheiligen en de onheiligen. Behalve de boodschap van troost en heil verkondigde hij straf en oordeel aan alle kerkgan gers die in weerwil van hun christelijke achtergrond en zelfs van hun uiterlijke vroomheid een heilloos leven leidden. In zijn wekelijkse preken over de of op nationale bededagen hield hij de Middelburgse samenleving de spiegel van de 'nadere reformatie' voor. Hij deed dit zonder aanzien des persoons. Niet alleen middenklassers en het gewone volk, maar ook regenten stelde hij ondubbelzinnig onder morele kritiek. Dat zo'n predikant vrienden en vijanden had, spreekt van zelf. Voor de eersten was hij een dierbare geloofsheld, voor de laatsten een irri tante zedenprediker. Geliefd en gehaat, was hij voor velen een levende heilige, die sommigen echter liever reeds onder de zalige doden zagen. Smijtegelt als lokaal lastpak De bijzondere status van dominee Smijtegelt werd niet alleen bepaald door zijn uitstraling als profetisch en charismatisch volksprediker, maar ook door zijn on afhankelijke positie tegenover de overheid. In de Republiek der Nederlanden, maar wel het meest in de provincie Zeeland, waren kerk en staat nauw met elkaar verstrengeld. Vele predikanten waren dan ook verbonden aan politieke facties en liepen gewild of ongewild aan de leiband van regenten. Smijtegelt, sterk bewust van zijn hemelse roeping, probeerde zich echter van alle aardse partijdigheid te onthouden. In zijn vorige standplaats Goes had hij in 1692 iedereen verbaasd door zijn houding tegenover een bepaald vijandige burgemeester. Deze was na een oproer ter dood veroordeeld, maar werd door Smijtegelt in de gevangenis trouw bezocht en zelfs bij de Zeeuwse stadhouder, de prins van Oranje, vrijge pleit". Ook in Middelburg toonde dominee Smijtegelt zich bij herhaling ongrijpbaar in politieke intriges. Deze houding heeft zelfs tot een legendevorming geleid en verklaart wellicht ten dele ook ons engelenverhaal. Volgens een overlevering zou hij een keer een belastin gojproer hebben bezworen door, op verzoek van de magi straat zelf, maar niet zonder de heren eerst ten stadhuize de les te hebben gele zen, het volk kalmerend toe te spreken12. Een ander verhaal spreekt in dit verband II. M. van der Bijl, Idee en mierestVoorgeschiedenisverloop en achtergronden van de politieke twisten in Zeeland en vooral in Middelburg tussen 1702 en 1715 (Groningen 198143. 92

Tijdschriftenbank Zeeland

Archief | 1999 | | pagina 102