In dit laatste geval, op 14 december 1699 aan de andere kant van Nederland, ver
schenen geen engelen uit dc hemel om de jonge vader en kerkdienaar van de
dood te redden. Maar, zoals we straks in enkele voorbeelden zullen zien, ook in
Zeeland was die hulp van boven niet vanzelfsprekend voor elke predikant die in
levensgevaar verkeerde. Bij Smijtegelt kwamen de godsgezanten wel, althans
volgens het wonderverhaal dat we afgezien van het bovennatuurlijk mysterie nog
niet meteen naar hel rijk der fabelen verwijzen. Op z'n minst kunnen we vaststel
len dat dc populaire gereformeerde traditie het zichtbare optreden van bescherm
engelen bij een sterveling als deze exemplarische dominee voorstelbaar en aan
nemelijk heeft geacht. Juist daarom gaal de hierboven verwijzing naar een
politiek motief om hem te vermoorden niet ver genoeg. Wellicht is er een sterker
verband tussen geweld en 'protestantse heiligheid*.
Smijtegelt als heilig slachtoffer
Niet ver van Middelburg, in Westkapelle aan de kust van Walcheren, stond om
streeks 1660 de vrome predikant Bernardus van Deinse. Afgezien van zijn profe
tenmantel was hij een beest van een kerel, die mede daarom regelmatig voor het
leger- en vloolpasloraat werd gevraagd. Over deze man vertelde men het vol
gende verhaal. Op een dag haalde hij in de stad Vlissingen zijn driemaandelijks
tractement op. Op de terugweg werd hij door twee booswichten aangerand die
het op de zak met Vlaamse ponden hadden voorzien. 'Dog hij wierp het geld
moedig op den grond neder en daagde de rovers uyt om daarover met hem te
strijden, die. deze onverzaagtheyd ziende, verkoozen af te zakken"17. Behalve dat
deze geestelijke zichzelf kon redden, bewijst deze anekdote dat dominees niet
gevrijwaard bleken tegen geweld dat ieder ander even goed kon treffen.
Het is echter opmerkelijk dat Zeeland in de zeventiende eeuw ook het toneel is
geweest van een unieke predikantenmoord. Op zondagavond 11 mei 1687 werd
in de pastorie van Driewegen op het eiland Zuid-Beveland dominee Nicolaas van
der Velde doodgeschoten. De dader bleek een naburige collega te zijn, Jacobus
de Cliever te 's-Heerenhoek. Hij had wegens een dubieuze levenswandel al eens
onder censuur van de regionale kerkvergadering gestaan en zou jaloers zijn ge
weest op het succes van de vrome Van der Velde. De Cliever voorkwam zijn ei
gen berechting door in dc Haagse Gevangenpoort zelfmoord te plegen. Ook deze
geschiedenis heeft een vaste plaats gekregen in de schat van Zeeuwse volksver
halen18. Hoewel de gebeurtenis bevestigt hoe laag de geweldsdrempel in de
vroegmoderne tijd zelfs onder eerwaarde burgers zijn kon, helpt het ons niet de
vermeende bijna-moord op Smijtegelt te verklaren.
16. J. Hofstede, Eenige aantekeningen en alleenspraken betreffende meest het verborgen lever,r voor
den heere van den eerwaarden en godzaligen heere Sicco Tjaden (Groningen 1727) 5.
17. G. Vrolikhert, Vlissingsche kerkhemel ofte levensbeschrijving van alle de hervormde leeraren,
die sedert den afval van Spanjen 1572 tol op dezen tijd in de Nederduytsche kerke van Vlissingen ge-
ar beydt hebben (Vlissingen/Middelburg 1758) 166.
18. Zie W. Greve, Verzameling van merkwaardige droomen en gebeurtenissen (Amsterdam 1819).
Een beschrijving op basis van archivalia: J. Bijlo, Het drama in de pastorie of de predikantenmoord
te Driewegen in den jare 1687 (Yerseke z.j.)
95
