EEN ZEEUWS GEZELSCHAP NAAR SPA IN 1736,
DE TRANSCRIPTIE VAN EEN REISJOURNAAL
G.G. Trimpe Burger-Mekking
Inleiding
Het Zeeuws Archief kreeg in 2000 een opmerkelijk handschrift in bewaring als
aanvulling op het reeds aanwezige familiearchief Mathias-Pous-Tak van Poort
vliet. Het handschrift, Dag-Register, of Korte Aanleekeningen Gehouden op onze
Reize na Spa. Anno 1736, gaat over een reis van een aantal Middelburgers naai
en een verblijf in Spa van 3 juli tot 17 augustus 1736.
Uit het journaal blijkt dat in de achttiende eeuw de kuuroorden in Europa druk
bezocht werden. De dagboekschrijver vermeldt dat er meer dan duizend gasten in
het kleine Spa vertoefden ten tijde van het verblijf van de Middelburgers. Omdat
ook vrij veel Zeeuwen regelmatig de kuuroorden bezochten, is het alleszins de
moeite waard kennis te nemen van de manier van reizen in die tijd en van de
wijze waarop de dagindeling plaatsvond. Het feit dat niemand minder dan domi
nee Jacobus Willemsen - een belanrijke en bekende predikant in Middelburg -
aan de reis deelnam, maakt de publicatie van het dagboek wellicht nog interes
santer.
Een reis naar Spa moet in de achttiende eeuw geen kleinigheid geweest zijn.
Het gezelschap vertrekt 3 juli om halfzeven 's morgens uit Middelburg en komt
zaterdag de zevende, 's. avonds om half zes in Spa aan, na vijf lange dagen. Men
reist per schip en met koetsen, vaak over slechte wegen.
Het lijkt in onze tijd van de eenwording van Europa wal vreemd dat hel reisge
zelschap tijdens de korte afstand van Middelburg naar Spa driemaal bezoek van
douaniers krijgt. De eerste maal dat de "com mij zen' aan boord komen, is bij fort
Lillo, behorend tot de Noordelijke Nederlanden, waarover de Staten van Zeeland
sinds 1664 het bewind voerden. Anderhalf uur later wordt fort Sint-Philip be
reikt, "den aanvang van 's Keijzers Bodem'. Sint-Philip was de toegangspoort tol
de Oostenrijkse Nederlanden. De Zuidelijke Nederlanden waren 15 november
1715 onder het bewind van de Oostenrijkse Habsburgers gekomen. De nieuwe
souverein, keizer Karei vi, had in 1724 zijn zuster Maria Elisabeth tot landvoog
des aangesteld en tijdens haar zestienjarige regering is het over het algemeen rus
tig geweest in de Zuidelijke Nederlanden. Dc douaniers bij Sint-Philip stellen
zich dan ook zeer soepel op en laten het gezelschap verder reizen, zelfs zonder
hun bagage na te kijken. Voor de derde maal komen douanebeambten hun tolgeld
opeisen in de stad Luik. Luik was dc hoofdstad van hel prinsbisdom Luik. dat
niet lol de Oostenrijkse Nederlanden behoorde. Hel lag als een soort eilandje tus
sen gebieden waar veel godsdienstconflicten woedden: de katholieke Zuidelijke
Nederlanden, de vrijgevochten protestantse Noordelijke Nederlanden, dc - deels
protestantse en deels katholieke - Duitse Rijnstaten en het katholieke Frankrijk.
De religieuze tolerantie van de prinsbisschoppen, waardoor veel protestanten
aangetrokken werden, verklaart deels de bloei van Luik.
Spa viel rechtstreeks onder hel bestuur van deze prinsbisschoppen. Voor velen
die vanwege nieuwe ideeën hun land ontvluchtten, was Spa tot de Franse Revo-
89