54
DE GRENS VERLEGD
Vlaanderen en de Spaanse regeringskringen het belang van deze regio in?
Het is evident dat de Republiek, om militaire maar ook economische redenen,
dit stukje Vlaanderen niet meer wilde kwijtraken. Het stelde Den Haag enerzijds
in staat contributies te eisen van de inwoners van kust-Vlaanderen. Begin mei
1621 stemden die er bijvoorbeeld mee in aan het Staatse leger 25.000 gulden te
betalen.22 Anderzijds kan het grote strategische belang van Sluis en omgeving
moeilijk worden ontkend. De Republiek versterkte met Sluis haar greep op de
Westerschelde en bezat daarmee tevens een goede militaire uitvalsbasis.23 Een tref
fende illustratie hiervan wordt geleverd door de grootscheepse aanval die het
Staatse leger eind mei - begin juni 1631 uitvoerde op Brugge. Sluis en Aardenburg
dienden toen als logistiek knooppunt voor de troepen geleid door Frederik
Hendrik in hoogsteigen persoon. Deze aanval joeg een golf van paniek door
Brugge en het Brugse Vrije, en slechts op het nippertje wist het toesnellende
Spaanse leger de inname van de stad te voorkomen.24 De dreiging van een Staatse
aanval vanuit Cadzand of omstreken bleef overigens voortdurend bestaan, zoals
blijkt uit de onrust in Gent en Brugge in de zomer van 1633. Gezien de hard
nekkige geruchten over een nakende invasie van Vlaanderen maanden de
Geestelijkheid en de Vier Leden van Vlaanderen landvoogdes Isabella toen al het
mogelijke te doen 'eer dat den slagh op den hals valt'.25 In september van dat jaar
verscheen het Staatse leger inderdaad opnieuw in de buurt van Sluis, maar het
kwam er slechts tot enkele schermutselingen; graaf Willem van Nassau wist toen
evenwel Philippine in te nemen. De permanente dreiging werd daardoor nog gro
ter, zoals bleek in mei 1640, toen de prins van Oranje het startschot tot de veld
tocht gaf door zijn leger nabij Philippine te laten ontschepen. Vanuit de aldaar
inmiddels opgetrokken vesting werd een nieuwe tocht in Vlaanderen onderno
men. Het doel van de prins was andermaal de belegering van Brugge, en daartoe
wou hij in een omsingelende beweging het kanaal Gent-Brugge oversteken. Dat
lukte niet, waarna Frederik Hendrik eind juni besliste opnieuw een poging te
wagen om Hulst in te nemen. De verdedigingsgordel rond de polderstad hield
toen stand. In 1645 zou dat niet meer het geval zijn.26
Dat de Republiek in 1604 naar Sluis gekomen was om er te blijven, blijkt zeer
duidelijk uit het feit dat, na de initiële werken in 1604-1606, de stad vanaf 1620
verder in staat van verdediging werd gebracht. De stadswallen werden verbeterd,
het Retranchement werd uitgebouwd met aan de noordzijde het Oranjefort en aan
de zuidzijde het Nassaufort, en ook rond Sluis werd een verdedigingslinie opge
trokken. Tot de Vrede van Munster bleef het bezit van dit bolwerk een onmisken
bare strategische troef.
De inwoners van het graafschap Vlaanderen beschouwden het Staatse bezit van
Sluis en omgeving als een pistool gericht op het hart van Vlaanderen, en niet hele
maal ten onrechte. De Staatse contributies en militaire acties in het graafschap ver
klaren dan ook in zeer grote mate de bereidheid van de Vlamingen om de oorlog
tegen het Noorden te ondersteunen. Dit samen met de ideologische component -
en de invloed van de Contrareformatie kan hierin bezwaarlijk onderschat worden
maakte dat de oorlog van Filips IV tegen de Republiek ook de oorlog was van
de Zuid-Nederlandse elites tegen het Noorden.27 De politieke en economische
bovenlaag van het Zuiden onderschreef volmondig het oorlogsproject van Filips
IV, en als het al tot onenigheid kwam, dan had dat alles te maken met het feit dat
