98
PIERRE BOREL
door een zeer succesvolle uitvinding ons bevrijden van die twijfels en ons de waar
heid verschaffen over zo'n tot nu toe geheimzinnige situatie? De Chinezen
gebruikten al lang vóór ons het kompas, een naald, drijvend in een stuk licht hout.
Bij hen deden Hollandse zeelui heel veel onderzoek naar de fouten van de mag
netische naald en de onzekerheid van de uitslag. Maar de Chinezen zitten, net
zoals de Christenen, vast in dezelfde modder en kunnen geen uitweg vinden uit
die zeer ingewikkelde onzekerheid. Misschien, misschien worden later de reden
ervan en een simpele regel gevonden en verbazen de mensen zich erover dat voor
gaande generaties zo hard gezwoegd hebben op zo n eenvoudig gegeven. Maar
zolang de oorzaak onbekend is, kwelt deze onzekerheid alle geleerden, uit vroeger
tijd en die van nu, mateloos en eindeloos. Onlangs maakte ook iemand anders aan
veel mensen bekend dat de zaak opgelost was, en hij heeft zich met een beschei
den boekje gewend tot de Staat van de Verenigde Nederlanden. Meteen zijn er
gevolmachtigden van de Staten-Generaal aangewezen om aanwezig te zijn bij een
demonstratie van de uitvinder en om alles te onderzoeken. Men zei dat het ging
om de verborgen kracht van de magneet en om veel andere eigenschappen van de
zon en van [60] de jaargetijden. De uitkomst (zoals men zei) zou zichtbaar zijn
voor het oog. Dezelfde man heeft dus op hetzelfde tijdstip heel veel kompassen en
naalden gemaakt, uit hetzelfde hout, staal en papier; er was in alles geen verschil.
De naalden zijn volgens de uitgesproken voorkeur van de uitvinder geprepareerd:
sommige op de nachtevening in de lente, andere bij het opkomen van het ster
renbeeld Stier, andere bij de Tweeling, weer andere bij de zonnestilstand in de
zomer en zo vervolgens de hele rij af tot de nachtevening in de herfst. Dit alles vol
gens de voorschriften van de uitvinder. Een voor een werden de kompassen op
volgorde verzegeld; ze werden onder zijn zegel ingesloten in een kistje dat door de
staat was geleverd. Ook dat kistje heeft hij zelf verzegeld. Rond de nachtevening
in de herfst is men op plechtige wijze naar dat staats-kistje gegaan. Het is zo nauw
keurig mogelijk onderzocht en men zag dat het goed gesloten was en dat er niet
geknoeid was met de zegels. Alle aanwezigen zagen met eigen ogen na goed onder
zoek dat de kompassen ook perfect bewaard waren. De uitvinder keurde zelf alles
goed en zette alle kompassen op volgorde op een tafel. Als gevolmachtigden waren
aanwezig de hoogverheven Willem Boreel, huidig ambassadeur van de Republiek
der Verenigde Nederlanden bij de koning van Frankrijk, de doorluchtige Jacques
Specx, oud-gouverneur-generaal van Nederlands-Indië, en de wereldberoemde
Willem Blaeu, wiskundige van formaat en [61] alom bekend in de wereld van
geleerden door de vele werken en boeken over aardrijkskunde, die hij heeft uitge
geven. De uitvinder vertelde vanzelfsprekend de afloop: de kompassen en naalden
die geprepareerd waren tijdens de nachtevening in de lente, zouden meteen zon
der enige afwijking of afbuiging precies de noordpool aanwijzen. De naalden die,
zoals bovenvermeld, besmeerd waren gedurende de loop van de sterrenbeelden,
zouden in dezelfde mate afwijken als de sterrenbeelden waarin ze geprepareerd
waren. Om te beginnen wijken ze af van de evenaar. Elke naald afzonderlijk wijkt
net zover van de evenaar af als de zon zelf afstaat van de evenaar. Genoemde heren
gevolmachtigden prezen en loofden elk alles afzonderlijk; hun vertrouwen in de
afloop op dat moment (zo meenden ze) was buitengewoon. Zij benadrukten hoe
gelukkig zij waren dat zij geboren waren in een tijd waarin een zo wonderlijk en
bruikbaar onderwerp dat de hele periode van zoveel verstreken eeuwen duister en
