100
PIERRE BOREL
Dit is door iedereen heel enthousiast (men was bijna zeker van een oplossing) ont
vangen, omdat een zo groots en beroemd man het zei: hij beloofde dat de zaak
opgelost was. De gevolmachtigden werden door de Heren Staten-Generaal geko
zen en geïnstalleerd. Stuk voor stuk stonden zij hun mannetje op het gebied van
wetenschap en experimenten: de doorluchtige heer Laurens Reael, oud-gouver-
neur-generaal van Nederlands-lndië, een erudiet en verstandig man, Johannes
Hortensius, hoogleraar wiskunde in Amsterdam," en doctor Joan Blaeu, een
beroemd man en voortreffelijk beoefenaar en voortrekker van de studie der wis
kunde. Op hun brief reageerde Galileo Galilei; in goed vertrouwen schreef hij de
uitvinding van de lengtegraden op en stuurde hen haar toe. Hij vroeg hen in alle
ernst de zaak nauwkeurig te willen bekijken, zonder uitstel, [65] om te voorkomen
dat de dood zijn succes en de behaalde eer zou benijden, omdat hij zelf namelijk
op vergevorderde leeftijd was. Hij voegde er bovendien nog iets aan toe over zijn
ogen, die het geluk hadden gehad als eerste van alle stervelingen zoveel nieuwe
sterren te bekijken en de begeleidende planeten bij Jupiter, die hijzelf de naam
Medici gaf, te ontdekken. Een van zijn ogen was al blind: de gevolmachtigden
moesten met zorg rekening willen houden met zijn ene, overgebleven oog, om te
voorkomen dat hijzelf ermee op zou houden voordat het bewijs rond was en dat
hij die de wereld zoveel lichtende sterren had getoond, het licht in zijn ogen kwijt
zou zijn.
Het was zeker dat het belang van de uitvinding gelegen was in de vergelijking van
het tijdstip van twee plaatsen, onderling van elkaar gescheiden. Hij had bijvoor
beeld van Amsterdam, geplaatst op de meridiaan waarmee er gerekend werd, over
zichten gemaakt met de uren en minuten. Hieruit kon hij, zonder aldaar aanwe
zig te zijn, op elk tijdstip van de dag en de nacht gedurende het jaar of meerdere
jaren opmaken, hoe laat (in uren en minuten) het altijd in Amsterdam was.
Hoewel dit een vaststaand gegeven was, was het niet voldoende, maar Galilei voeg
de er nog een bepaalde regel aan toe, waardoor uur en minuut van de plaats (op
het land of op zee) waar iemand was, exact en foutloos bekend werden. Omdat het
tijdstip in Amsterdam én het tijdstip op de betreffende plaats bekend waren, kon
het verschil in minuten (want dit was nodig) [66] tussen de uren en minuten het
verschil aangeven in plaats vanal de eerstgenoemde meridiaan van Amsterdam.
Met als gevolg ook de echte lengtegraad van de plek waarop de onderzoeker zich
bevond. Deze vooronderstellingen waren voldoende betrouwbaar en bekend, maar
het was nodig aan beide kanten precies uur en minuut te kennen. De beroemde
Galilei zei dat dit waargenomen kon worden uit de vaststaande bewegingen en
berekende de loop van de Medici-sterren, wanneer die vergeleken werden met
Jupiter of onderling met elkaar. Dus beloofde hij overzichten en kalenders die de
berekende en waargenomen loop precies en correct beschreven. Bovendien deden
zich talrijke moeilijkheden van verschillende aard voor, die ons teleurstelden in de
uitkomst van het gehoopte succes. Op de eerste plaats omdat de Medici-sterren
zich niet altijd laten zien aan degenen die hen willen bekijken. Op de tweede
plaats omdat ze niet met het blote oog te zien zijn, maar alleen met behulp van
een telescoop. Op de derde plaats omdat ze elk afzonderlijk in een cirkel van
beperkte ruimte dicht rond Jupiter draaien. Het is eigenlijk onmogelijk deze cir
kels in zulke kleine stukjes te verdelen, dat er vierentwintig uren, met voor elk uur
zestig minuten, afzonderlijk onderscheiden kunnen worden, wat eigenlijk nodig
