PIERRE BOREL
graven, in staat door zijn kracht aan een kant het noorden, aan de tegenoverlig
gende het zuiden, aan de rechterkant (we kijken naar het noorden) het oosten en
aan de andere kant het westen aan te geven. Hij vroeg zich af of het bovenste deel
van de magneet dat op de aarde was gelegd en dat rekening houdt met het zenit
van zijn eigen meridiaan, invloed kon laten gelden door de kracht die altijd het
zenit van zijn eigen geboortegrond zoekt en aanwijst. Waarheen de steen zelf, of
de naald erop, zich ook beweegt, de zeenaald moet op omgekeerde wijze, namelijk
rechtovereind, [571 gemaakt worden, zeker op en neer, vastgemaakt op het boven
ste deel van de magneet. Omdat dit deel altijd het zenit van zijn geboortemeridi
aan zoekt, wijkt het normaal gesproken altijd zoveel af naar het oosten of het
westen, als de zeelui tegelijkertijd afwijken van het zenit zelf van de geboorteme
ridiaan in het land waar de magneet vandaan gehaald is. Maar dit idee is met de
van tevoren geopperde twijfels en mettertijd ook op niets uitgelopen, want
Drebbel stierf vóór de demonstratie van zijn poging.
Andere mensen beweerden dat er in elk land magnetisch materiaal zit, meer of
minder naar gelang van de grootte van dat land. Elk land heeft verhoudingsgewijs
zijn kracht door de stof die de magneet zoekt. Want op de wijdse zee, waar hele
maal geen land te ontdekken is, wordt het volgende door zeevaarders ontdekt: de
miswijzing van het kompas of de zeenaald verandert plotseling meer of minder
naar de tegenoverliggende lucht en buigt door de verandering. Tot nu toe is er
geen oorzaak bekend; men vermoedt dat de oorzaak slechts toe te schrijven is aan
de nabijheid van een groot stuk land dat met de kracht van zijn materiaal de mag
neet naar zich toetrekt. Laurens Reael, gouverneur-generaal van Nederlands-Indië,
een erudiet man, zeer goed op de hoogte van allerlei experimenten en waarne
mingen, heeft zijn vrienden veel geschreven over die magnetische kracht. Deze
kracht is meer dan wonderlijk: het bewijs ervan [58] konden tot nu toe noch hij
zelf, noch anderen begrijpen of geven. Hij is altijd van mening geweest dat die
magnetische kracht van het land iets kon bijdragen aan de kennis van het vinden
van de lengtegraden. En de zo duistere, wonderlijke en onzekere krachten van de
magneet zijn ons inderdaad tot nu toe nog zo onbekend, dat er niets met zeker
heid over te zeggen is. Maar nog meer verbazing levert het volgende op: met de
beste, sterker nog, bijgelovigste zorg hebben de beroemdste geleerden op het
gebied van de astronomie en de zeevaart tot nu toe de naalden van het kompas vast
gesmeerd. Het betrof zeer veel naalden op een en dezelfde tijd, met een en dezelf
de hand, met een gelijke druk (noch lichter, noch zwaarder), met een en dezelfde
magneet, en, om niets weg te laten, op een en dezelfde manier, bij elk afzonderlijk
en bij alle tezamen, op zeer bijgelovige wijze.
Maar toch zijn ze nooit in staat geweest exact gelijke naalden te maken of te ver
vaardigen (namelijk met identieke uitslag), zonder dat ze allemaal altijd iets van
elkaar verschillen. Maar wanneer al die verschillende naalden zich bij het grote
voorgebergte in het zuiden van Afrika, op de plaats die de Portugezen daarom
Cabo de las aguillas43 7?oemen, bevinden, wanneer al die naalden of kompassen, die
onderling verschillen, dus op dezelfde plaats komen, wijzen ze allemaal zonder uit
zondering naar het noorden, naar de noordpool, en met de achterkant naar de
zuidpool. Als je van de zogenoemde [59] Cabo de las aguillas naar het oosten of
naar het westen weggaat, verdwijnen al die eenvormige uitslagen en vallen de kom
passen terug in de oude fouten en tegenstellingen van voordien. Welke God zal
