HET PAARDENMIDDEL TEGEN
ONTZAG EN GOEDGELOVIGHEID
De juiste verkeerde verbanden (23)
Aan misantropen is ook op YouTube geen gebrek. Vrij jonge
mannen vaak. Ze zitten op het puntje van hun stoel om hun
geplogenheid te verklaren. Die blijkt vooral te wijten aan hun
teleurstelling omtrent het menselijk gedrag. De medemens valt
tegen, hij beantwoordt niet aan de norm. Deze beeldscherm
misantropen zijn eigenlijk gefrustreerde humanisten. Anders
dan de terrorist, die een gefrustreerde utopist is, als vertaling en
verdringing van zijn onmacht om met zichzelf en in de geor
dende maatschappij te leven. Het is de kloof tussen ontgooche
ling en persoonlijkheidsstoornis. Alleen de zeer doorgewinter
de misantroop weet van zijn inclinatie een soms fatale stoornis
te maken.
Het werk van Georges Palante (1862-1925), leraar filosofie en
productief publicist, is in Nederland vrij onbekend gebleven,
ook in de jongste decennia die elders een heropleving van de
belangstelling te zien gaven. Behalve bij E. du Perron. Ik vond
maar zeven zoekresultaten op dbnl.org (30-12-2020), het ma
gazijn van onze letteren, en allemaal verwijzen ze naar Du
Perron.
Zijn beïnvloeding door Nietzsche, Freud, Stirner en Ibsen be
stempelde Palante tot 'een man van het noorden', aldus Jean
Grenier in 1925; tot een man die zich thuis voelde onder de
grauwe luchten van het Bretonse Hillion, zijn woonplaats aan
het Kanaal waar hij teruggetrokken, minzaam én lichtgeraakt
zijn dagen sleet. Het temperament was ook voor Palante be
palend voor zijn overtuigingen. Centrale notie daarin: de
samenleving heeft het altijd op het individu voorzien, onge
acht of het een democratie, een autoritaire maatschappij of een
theocratie betreft. Het leverde belangwekkende titels op, zoals
Combat pour Vindividu (1904), La sensibilité individualiste
(1909), Pessimisme et individualisme (1914).
De laatstgenoemde titel van dit rijtje lijkt het meest intrige
rend, en dan vooral het onderdeel over het 'misantropisch pes
simisme'. Deze geesteshouding komt volgens Palante niet voort
uit een overdreven en pijnlijke fijngevoeligheid - waar hijzelf
in de omgang met zijn weinige vrienden mee te maken had -,
maar uit een glashelder inzicht in de 'boosaardige kant van
onze soort'. Misantropisch pessimisme verschijnt in grote lij
nen als 'een theorie van universeel bedrog en universele imbe-
ciliteit; van universele banaliteit en verdorvenheid'. Dit inzicht
echoot ook door in de soms emotionele en altijd verongelijkte
commentaren van de YouTube-misantropen, maar Palante be
naderde de zaak klinischer. Hij maakte bijvoorbeeld een scherp
onderscheid met het 'romantische pessimisme' van Max Stirner
met zijn 'furieuze nadruk op opstandigheid', of Schopenhauer
met zijn 'tragisch sentiment van de pijn van de wereld en wan
hopig beroep op de leegte'. De misantropische pessimist klaagt
niet, verzet zich niet tegen het lot. Hij beziet nieuwsgierig zijn
tijdgenoten en laat zich amuseren door hun stompzinnigheid,
zwakte en schurkachtigheid. Een expliciet antisociale houding
is het, want stupiditeit is de gemene deler van alle vooroorde
len, zonder welke het sociale leven niet mogelijk is: 'Sociale
conventies overleven alleen dankzij een algemene stupiditeit
die de stompzinnigheid van individuen omvat, steunt, garan
deert, beschermt en heiligt'. Pessimistische intelligentie is het
