L. van Dijk
8
afval overblijft na het zagen. Doorgaans
beoordelen de handelaren daarom de
stam, en blijft de kruin eigendom van
de verkoper, als brandhout. Maar als er
krommers moeten gekocht wordt
primair naar de kruin gekeken, en is de
stam eigenlijk bijzaak. Zo kan het
gebeuren dat de aangeboden stammen
van mindere kwaliteit zijn, maar dat er
mooie krommers in de kruin zitten. Dan
wordt er een laag bod uitgebracht in de
hoop dat de krommers voor een klein
prijsje mee gekocht kunnen worden.
Maar als de partij naar een andere
handelaar gaat die meer in de stam ziet,
dan moet worden onderhandeld over de
kruin. Om bruikbare krommers over te
houden moet dan de stam lager wordt
afgezaagd, en de takken hoger. In dat
geval moet met zowel met de koper van
de stam als met de eigenaar van de
takken worden onderhandeld. De
verkoop van de rechte stammen is
eenvoudiger, maar nog altijd specia
listen werk. Sterk gebogen stammen
zijn bijvoorbeeld minder aantrekkelijk
voor de meubelindustrie, maar juist
weer goed voor scheepsbouw en -
restauratie. Die worden daarvoor
meteen gemerkt.
Het blijkt mogelijk voor een kenner om
aan de schors van een boom met grote
zekerheid de kwaliteit van het hout te
beoordelen. Bepaalde eigenaardigheden
duiden bijvoorbeeld vorstschade aan,
waardoor de structuur van de stam is
beschadigd. Er kunnen dan geen
planken van worden gezaagd. Bepaalde
vergroeiingen die het hout ongeschikt
maken voor constructieve toepassingen
(bronjeu of 'pattes de chat') zijn juist
weer goed voor speciale of decoratieve
doeleinden, mits ze mooi genoeg zijn.
Ook moeten de opgegeven lengte en
diameter van de stam geverifieerd
worden, wat niet altijd eenvoudig is.
Zeker niet als het giet van de regen.
Soms is een stam "gestraft", wat
inhoudt dat een kleinere lengte wordt
opgegeven dan gemeten. Dat is dan een
indicatie dat er ofwel een spechtgat in
zit, ofwel rot, of dat er iets anders mis
is. Al met al is het wel duidelijk dat de
koper veel ervaring moet hebben, en
altijd ter plaatse moet gaan kijken waar
hij op biedt om miskoop te voorkomen!
Als dan de koop gesloten is worden
afspraken gemaakt om te kappen. Dat
brengt vaak ook problemen met zich
mee, omdat de omringende bomen niet
beschadigd mogen worden. Vandaar
dat veelal door de eigenaar wordt
gekapt in opdracht van de koper. Maar
dan moet er wel gekeken worden dat de
stammen niet te kort worden afgezaagd
en dat ze bij het vallen niet bescha
digen.
Arbeidsintensief
Vooraleer een partij gekocht wordt
moet er dus minimaal twee maal een
bezoek aan het bosperceel worden
gebracht: een keer om te kijken en een
keer om te veilen. In het geval van
krommers kan dat oplopen tot vier
bezoeken voor de diverse onderhande
lingen. Vervolgens moet er een oogje in
het zeil worden gehouden tijdens het
kappen om te voorkomen dat de stam
A^ja
kapot valt.
Om de partij te transporteren wordt de
hulp van een gespecialiseerd bedrijf
ingeroepen. Met rechte stammen is dat
betrekkelijk eenvoudig, maar krommers
laten zich niet zo gemakkelijk en effi
ciënt stapelen, waardoor er bij het
verladen nog heel wat komt kijken.
Als het gekochte hout op de zagerij is
gearriveerd wordt het opgeslagen. De
stammen worden tot planken gezaagd
en onder afdak opgetast met afstands
latjes ertussen om de wind de gelegen
heid te geven de planken te drogen. Op
de kopse kant wordt er een latje tegen
de plank aangespijkerd, om scheuren te
voorkomen. De dikte van de planken
varieert van 15 mm tot 10 cm of meer,
naar gelang de behoefte van de handel.
9
gelang de afmetingen en conditie. Het
langshout bijvoorbeeld (gezaagde
stammen) kost dit jaar in de orde van
750 Euro per kubieke meter. Die prijs
wordt weer beïnvloed door de zwaarte
van de stam. Hoe dikker hoe zeldzamer
en dus duurder. Krommers zijn wat
goedkoper, kwartiers gezaagd en
gekantrecht hout is weer duurder.
Het hout voor de restauratie van de
Alcyon kwam voornamelijk uit Dene
marken, net zoals voor de YE 36. De
Th 49 wordt gerealiseerd in deels Frans
en deels Deens hout, omdat de hele
order door de tijdsdruk niet allemaal bij
één leverancier te verkrijgen was. Een
echt Europees project.
Het is duidelijk dat de houthandel een
zeer oud specialisme is, wat op geen
school wordt onderwezen. Het komt alle
maal neer op langdurige ervaring en
liefde voor het vak. Een houthandelaar
moet niet alleen kennis van het hout
hebben, hij moet ook heel goed zijn inge
voerd in de wereld van het hout om bij
de juiste veilingen te worden uitgeno
digd. En hij moet een gedetailleerd beeld
van de markt hebben om in te kunnen
schatten welke houtsoorten, formaten en
diktes hij moet opslaan.
Het is met andere woorden een ambacht
dat in de (langdurige) praktijk moet
worden geleerd en wat met de andere
ambachten zoals de houtscheepmaker, de
smid, en de tuiger, dreigt verloren te
gaan. Reden te meer om nu op te tekenen
hoe het was en hoe het is, voordat al die
kennis voorgoed verloren gaat.
Met dank aan de heer
G.R.F. Zwanikken.
Het hout dat bij scheepsrestauraties
wordt verwerkt moet minstens twee
jaar gedroogd zijn na het zagen. Het
droogproces gaat langzaam, met als
vuistregel een centimeter per jaar. Dat
wil zeggen dat een 4 cm dikke plank in
ongeveer twee jaar de juiste vochtig
heidsgraad heeft bereikt (±18%).
Zo kan er bij een zagerij wel twee of
driehonderd kubieke meter hout of
meer in opslag liggen.
De krommers worden
gezaagd als er vraag
naar is, want die zijn
anders voor ieder
schip. Aan de hand
van een mal wordt
bepaald hoe precies
een krommer op de
zaagtafel moet
worden gelegd om de
juiste vorm eruit te
krijgen en om het
hout maximaal te
benutten. Daarvoor
moet de zager een
goed driedimensio
naal inzicht hebben,
wat zich gedurende
een jarenlange prak
tijk ontwikkelt. Goede
zagers zijn zeldzaam
en, omdat er steeds
minder met dit soort
hout wordt gewerkt,
ontbreekt ook de
mogelijkheid tot
opleiding.
Ons verbruik
Bij de volledige
restauratie van een
hoogaars of hengst van een kleine 14
meter wordt ongeveer 55 kubieke meter
hout verwerkt. De helft daarvan is voor
de krommers, de rest is recht hout voor
de gangen en de liggers. Maar van die
hoeveelheid is circa 70 procent afval!
Dat zit vooral in de krommers, waarvan
doorgaans maar een klein gedeelte kan
worden gebruikt. Van het rechte hout
valt veel minder af.
De prijs van het eikenhout varieert naar
Eiken voor gangen, krommers,
roeren en zwaarden.
Voor betimmering o.a.:
Am. kersen Mahonie
Bubinga Zw. Peren
Iroko Teak
•3S
Zijtak 8-10
1251 RS Laren N.H.
Tel. 035-5311024
Fax 035 - 5382871
Krommers in het schip. De vorm van de boom is nog herkenbaar. Stammen worden met de hand nagemeten.
CONSENT NR. 21, VOORJAAR 2005
De bestemming is duidelijk.
Inlands eiken op de Hoge Veluwe.
H o u t h a n d e I - Z a g e r i j B.V.
CONSENT NR. 21, VOORJAAR 2005
