De Schelde en de zware metalen
In het vorige Duumpje schreef Thijs
Kramer over een verdere verdieping
van de Westerschelde en de opgerichte
estuariumwerkgroep.
In dit artikel gaat hij nader in op een
onderzoek dat uitgewezen heeft dat
verhoging van het zuurstofgehalte in
de Schelde een averechts effect heeft
op de concentratie zware metalen in
de Schelde. Het idee dat meer zuurstof
in de Schelde beter voor de natuur zou
zijn, blijkt toch iets gecompliceerder te
zijn.
Uit onderzoek naai" het gedrag van
zware metalen (ZWM) in het Schelde-
estuarium uitgevoerd door Gerdjan
Zwolsman (Rijksinstituut voor Inte
graal Zoetwaterbeheer en Afvalwater
behandeling RIZA, Dordrecht) bleek
dat een verhoging van de zuurstofcon
centratie in het Schelde-estuarium een
verhoging van de biologische beschik
baarheid van zware metalen in zwe
vend materiaal tot gevolg heeft, en
ook in de waterbodem en intergetijde-
gebieden (platen en schorren).
Om een nadere verklaring te geven is
enig inzicht nodig in de processen die
in de Schelde plaatsvinden. Een aantal
processen is van belang voor het geo-
chemische evenwicht van zware meta
len in de Schelde:
1 Er vindt menging plaats van zoet
vervuild rivierwater met schoon
zout zeewater. Dit proces zorgt voor
een geleidelijke verbetering van de
waterkwaliteit in de richting van de
riviermonding door verdunning.
2 Bezinking van zwevende stof en op-
werveling van bodemslib zorgen
ook voor een herverdeling van zwa
re metalen die gebonden zijn aan
deeltjes.
3 Ook chemische processen zoals
afbraak van organisch materiaal,
omzetting van ammonium in nitraat
en beluchting spelen een rol in de
beschikbaarheid van zware metalen.
Over het algemeen worden zware
metalen die gebonden zijn aan deeltjes
maar in geringe mate opgenomen door
organismen. Met name de zuurstof
concentratie van het instromende
water bepaalt de beschikbaarheid van
deze schadelijke stoffen. De lage zuur
stofconcentraties en de aanwezigheid
van sulfides in de zomermaanden
(april t/m september) zorgen voor een
relatief lage concentratie aan opgeloste
metalen in deze periode, terwijl de
hogere zuurstofconcentraties in de
winter ervoor zorgen dat de hoeveel
heid opgeloste zware metalen dras
tisch toeneemt. Deze toename van
opgeloste zware metalen kan zeer na
delig zijn voor organismen die zich
voeden in het Schelde-ecosysteem,
omdat deze juist in opgeloste vorm
door organismen opgenomen kunnen
worden.
lozingen die het concentratieverloop
van zware metalen in de rivier bepa
len, maar ook geochemische proces
sen. De sulfides in de zwevende stof
zijn afkomstig uit het zuurstofloze
rivierwater en/of uit de waterbodem.
Zij kunnen dan ook alleen onder zuur
stofloze omstandigheden bestaan. Tij
dens het transport door de brakwater
zone neemt het zuurstofgehalte van de
waterkolom sterk toe, wat een hogere
oplosbaarheid van de gebonden zware
metalen tot gevolg heeft. De zuurstof
concentratie en tevens de beschikbaar
heid van de zware metalen nemen hier
geleidelijk toe.
'Geochemischeprocessen
Het zijn vooral geochemische proces
sen die de concentraties opgeloste
zware metalen in de rivier doen veran
deren. In de laag-saliene zone rond
Antwerpen zorgt de hechting aan sul
fiderijk opgewerveld bodemslib voor
een relatief lage concentratie van op
geloste zware metalen. Voorbij Ant
werpen richting monding, dus na pas
sage van deze laag-saliene zone, ne
men de concentraties over het alge
meen weer toe en bereiken een maxi
mum in het brakwatergebied van het
estuarium.
Het zijn dus niet alleen de industriële
Intergetijdegebieden
Een tweede bron van opgeloste zware
metalen zijn de intergetijdegebieden in
de brakwaterzone, waar ook mobilisa
tie van zware metalen is gevonden. In
de zoute mariene zone nemen de con
centraties dan weer af, want hier speelt
mobilisatie geen rol meer en treedt
alleen maar verdunning op met relatief
schoon zeewater.
Over het algemeen nemen de gehaltes
in zwevende stof en de waterbodem af
richting riviermonding. Dit komt ener
zijds door de menging van rivier- met
zeeslib en het betrekkelijk geringe
effect van mobilisatie op de samen
stelling van zwevende stof.
2
