Column
Malrove, een lipbloemige in
problemen
Emmy de Koeijer
Awie de Zwart
7
6
Rode Lijst
Stikstof en amoniak
Koeien
*Een uurhok is een gebied van 5x5 km.
Hop (Johnny du Burck)
In 2015 waren we op zoek naar een huis in
West-Zeeuws-Vlaanderen, een van onze
wensen was een tuin. We hadden fanta
sieën over een tuin gevuld met inheemse
bloeiende bloemen en struiken en wilden
een paradijsje creëren voor insecten en
vogels. In gedachten was het een Engel
se cottage-tuin, maar dan op z'n Zeeuws.
Het huis wat we in het oog kregen had
een tuin, maar wat voor een. Heel veel
buxussen, hortensia's, azalea's en als extra
kers op de taart een palmboom naast het
zwembad: dag cottage-droom.
Bij de koop van het huis hebben we ver
wijdering van het zwembad bedongen,
iets wat de verkoper absoluut niet kon be
vatten. Na de overdracht stonden we in de
tuin naar een put van 6 meter doorsnee en
een diepte van bijna twee meter te kijken
met aan de rand een palmboom van ruim
twee meter; toen moesten we wel even
slikken. Nog tijdens het opknappen, poet
sen en schilderen van het huis, gebruikten
we de tuin als rustpunt, nou ja, de plaats
om over te fantaseren, ideeën genoeg. Ge
lukkig hadden we via via grond kunnen
regelen om de put te vullen, ook dit was
even een ding. Nadat de grond op een re
genachtige en winderige dag was gestort
op de oprit hadden we én een berg grond
én een put, met daartussen een huis. Dit
betekende de schep ter hand nemen, krui
wagen vullen, rond het huis rijden, krui
wagen leeg kiepen en dat heel veel keer.
'Gelukkig' had manlief in die tijd een gro
te opdracht gekregen en moest daar heel
hard en veel voor werken. Dan blijft er in
een tweepersoonshuishouden nog één ie
mand over, ik dus. Tijdens het kruien bleef
ik tegen mezelf zeggen, "denk aan je bloe
mentuin".
Nadat de put gevuld was ging het snel,
de oppervlakte met zwarte grond werd al
vlug overwoekerd door onkruid. Dit gold
ook voor de rest van de tuin; die hadden
we namelijk in onze wijsheid, niet gehin
derd door enige kennis, maar alvast gro
tendeels leeg gehaald. Alle planten, strui
ken en de palmboom die we niet wilden
hebben werden weggegeven, omgezaagd
of gewoon naar de stort gebracht. Omdat
we de tuin op alle fronten insectvriendelijk
wilden maken, hadden we de palmboom
in stukken gezaagd en bedacht dat die in
de tuin gelegd, een tehuis zou kunnen zijn
voor torren, kevers en alles wat geïnteres
seerd is in oud hout.
Nadat alles weg was (ook het onkruid) be
gon het planten, zoveel mogelijk inheems
en geschikt voor insecten en wat we mooi
vonden. Mijn visie is, je zet iets neer, doet
't het daar niet goed dan moet het ergens
anders staan. Is het daar nog niet gelukkig,
nog een keer verhuizen en dan een defi
nitieve keuze maken. Met soms eliminatie
tot gevolg. Ook heb ik de neiging om alles
nogal dicht op elkaar te zetten. Resultaat
van dit beleid: je blijft dus verplanten, ver
wijderen en keuzes maken, dit niet altijd
tot genoegen van manlief. Een voorbeeld
hiervan zijn de schoenlappersplanten. Ze
staan al een aantal jaren op dezelfde plek
en zijn na het planten nog nauwelijks ge
groeid. Ik roep al die tijd "ze komen nog
wel, ze hebben alleen tijd nodig". Deze
winter heb ik toegegeven dat ze toch ei
genlijk wel verkeerd staan. De bedoeling
van schoenlappers is dat ze zomer en win
ter mooie groene bodembedekkers zijn en
vroeg in het voorjaar bloemen geven en
de insecten gelukkig maken. Kort samen
gevat, zowel wij als de insecten hebben er
nog weinig aan gehad.
Een groot plan zit nog steeds niet ach
ter ons tuinontwerp. De tuin is dus een
bonte verzameling geworden. Met als ge
volg diverse commentaren en opmerkin
gen. Leuk is datje aan de snelheid hoe
deze opmerkingen gemaakt worden op
kan maken of iemand de tuin leuk vindt
of niet. Kleine bloemlezing: "een weelde
rige tuin", "een uh.... wilde tuin", "wel wat
uh amateuristisch aangelegd", "hoe di
vers en kleurrijk", "jullie hadden niet echt
een plan?".
Nu gaan we dus weer aan de slag met ver
planten en verschuiven. Natuurlijk kan dit
eigenlijk pas in het najaar maar we zijn
toch maar begonnen. Hierdoor kwam ik
de oude stukken palmboom tegen in de
tuin. Her en der in de tuin ligt er oud hout,
sommige stukken zijn na zes jaar al he
lemaal vermolmd en vallen uit elkaar en
gaan op deze manier weer op in de bo
dem, soms wroet er een vogel in het hout
om er van alles uit halen. Toen de palm
boom nog leefde hebben we er nooit een
vogel of insect op gezien; dit blijft dus zo
ook nadat de palmboom dood is. Het is
echt bizar, de stukken verweren wel een
beetje, ze zien er na 6 jaar in weer en wind
in de tuin te hebben gelegen nog bijna
precies hetzelfde uit. Hierdoor snap je het
nut van inheemse planten en struiken nog
beter. Helaas is dit niet bij iedereen be
kend of vindt men het niet belangrijk. Ter
wijl wij ons over de dooie niet verteerbare
palmboom verbazen in onze tuin, worden
er een paar honderd meter verder veertien
palmbomen aangeplant. Het kan ook zijn
dat gezien de klimaatverandering zij uit
eindelijk wel beter voorbereid zijn dan wij
met onze inheemse planten: de toekomst
zal het leren. Oh ja, eind april is er een hop
gesignaleerd in het dorp, gissen is nu of
dat met de recent aangeplante palmbo
men heeft te maken...
Wie wel eens heeft gewandeld langs de
Noorddijk in de Oudelandse polder bij het
Zwin is hem vermoedelijk al eens gepas
seerd: Malrove. En waarschijnlijk zonder het
te beseffen was u dan slechts enkele me
ters verwijderd van een van de zeldzaam
ste planten van ons land. Een onopvallend
kruid dat perfect gecamoufleerd op het ta
lud van de dijk zijn dagen slijt maar de af
gelopen decennia steeds meer in de geva
renzone is beland.
Geur
Malrove is een overblijvende bossige plant.
Door de sterke viltige beharing van het
blad en de stengel heeft de plant als ge
heel een grijzig voorkomen. Malrove be
hoort tot de familie van de lipbloemigen:
een omvangrijke familie waartoe ook plan
ten als dovenetel en munt behoren. Ken
merkend voor alle lipbloemigen is de vier
kantige stengel en daarnaast bezitten veel
planten uit deze groep een soort-specifie-
ke geur. Denk bijvoorbeeld aan munt, tijm
en rozemarijn. Ook aan Malrove hangt een
geurtje. Dit zorgt er onder meer voor dat
koeien deze plant mijden bij het grazen.
Aan het begin van de zomer verschijnen de
bloemen. De kleine witte bloemen zitten
met velen in een krans rondom de stengel.
Ook in volle bloei blijft de plant opvallend
onopvallend. En dat is jammer omdat de
bloem met een beetje fantasie doet den
ken aan een wit knuffel konijntje.
In het verleden was Malrove in Neder
land nooit een algemene verschijning. De
meeste historische vindplaatsen lagen vaak
ver uit elkaar. Alleen in Zuid-Limburg en
het kustgebied was zij destijds iets min
der zeldzaam. Tegenwoordig is de plant op
veel oude locaties verdwenen en concen
treren de waarnemingen zich vooral in de
oude bolwerken. Maar ook hier zijn forse
gaten geslagen in de verspreiding.
Van de 60 uurhokken* waar de plant voor
1950 nog is gevonden, resteerden er na
1990 nog maar 20! Na 2015 is dit nog verder
teruggelopen tot slechts 11 groeiplaatsen!
Het mag dan ook niet verbazen dat Malro
ve inmiddels is terug te vinden op de Rode
Lijst als ernstig bedreigd. Extra problema
tisch is dat het aantal planten op de reste
rende groeiplaatsen vaak zeer beperkt is,
soms niet meer dan één enkele plant. Dit
maakt de populaties zeer kwetsbaar. Bij
het Zwin zijn dit jaar 12 exemplaren geteld
slechts verspreid over een paar vierkante
meter.
Bij extreem zeldzame planten wordt vaak
gedacht dat zij groeien in zeer stabiele en
schrale milieus. Groeiplaatsen die niet ge
bukt gaan onder verstoring en vermesting
en die al minstens vele decennia een niet
gewijzigd beheer kennen. Voor veel zeld
zaamheden gaat die vlieger inderdaad op,
maar niet voor Malrove. Deze plant voelt
zich juist thuis in licht instabiele milieus.
Droge humusarme maar kalkrijke groei
plaatsen die zich kenmerken door een ge
regelde verstoring van de bodem. Verder
is van belang dat het groeimilieu rijk is aan
stikstof en vaak ook ammoniak. Vanwege
dit laatste is het bijna verwonderlijk dat
Malrove zo zeldzaam is geworden. Een te
hoge stikstofdepositie speelt bijna overal in
Nederland.
De groeiplaats op de Noorddijk bevindt
zich langs een smal koeienpaadje. Dage
lijks passeren de runderen de groeiplaats
en zorgen daarmee voor de gewenste lich
te verstoring van de bodem. Die voorkomt
dat de open grond dicht groeit. En met af
en toe een koeienvlaai en een plasje zor
gen ze voor de benodigde stikstof en am
moniak. Daarmee zijn de koeien van groot
belang voor het voortbestaan van Malrove.
Hun dagelijkse verplaatsing is weliswaar
een vorm van verstoring, maar omdat deze
zich met een min of meer vaste regelmaat
voordoet is het ook weer een vorm van sta
biliteit in het beheer.
Bij onze zuiderburen is Malrove inmiddels
aan de kust verdwenen. Het laatste exem
plaar groeide in een rommelig weitje half
verscholen onder een oude badkuip die
dienst deed als waterbak voor het vee. Na
dat de badkuip werd verwijderd, bleven de
koeien weg en verdween ook de Malrove.
Onbedoeld hebben de Vlamingen daarmee
het kind met het badwater weggegooid.
