De torenvalk
II111
I
1111
sis sss
H
cflH
111
i
1
I
s
Zes jaar nestkastonderzoek naar torenvalken in West Zeeuws-Vlaanderen
Jimmy Pijcke
Grafiek 1: Broedresultaat nestkasten per jaar
Grafiek 4: Broedresultaat per jaar per regio
9
Grafiek 2: Gemiddelde legselgrootte, aantal jongen en
broedsucces
g
S -8
g
Grafiek 3: Gemiddeld legbegin
S -ë
5 -S
O s S
S
5
s
1
r
5
4
6,0
5,0
4,0
3,0
2,0
1,0
0,0
2020
2021
2017
2018
2019
2016
broe dsucces
"legselgrootte
aantal jongen
2021
2022
2016
35
30
25
20
15
10
5
0
2016
2020
2021
2017
2018
2019
2016
mislukt niet bezet
succesvol
lllll
2017 2018 2019 2020 2021
Iedereen kent ze wel, de biddende valk-
jes boven de wegberm. Op zoek naar een
heerlijk hapje tussen de vegetatie. Dat
hapje hebben ze hard nodig, want elk jaar
wordt door torenvalken weer een toppres
tatie geleverd om het broedseizoen door
te komen en jongen groot te brengen. To
renvalken bouwen zelf geen nest. Ze gaan
op een hooibaal in een open hangar zitten,
kruipen op een oud kraaiennest of broeden
in een nestkast. In een nestkast zitten ze re
latief gezien het veiligst, je hoeft ten slotte
maar vanaf één kant je nest te verdedigen.
Bovendien zijn ze in een nestkast goed
door ons te volgen.
Half mei, wanneer het fluitenkruid weer
volop in bloei staat, trekken Sabine Rausch,
Peter Heetesonne en ikzelf er op uit om de
eerste torenvalk-nestkasten te controleren.
Het is elk jaar opnieuw spannend wat het
seizoen gaat opleveren. Met z'n drieën con
troleren we jaarlijks zo'n 30 vaste nestkas
ten in West Zeeuws-Vlaanderen. Dat bijl
tje namen we in 2016 over van o.a. roofvo-
gelnestor Jaap Poortvliet. Soms wordt ook
wel eens een extra kast gecontroleerd en/
of geringd. Maar we hebben onze handen
eigenlijk al vol aan deze vaste kasten. Door
gaans wordt elke nestkast zo'n drie tot vier
keer per seizoen bezocht. Eerst om te zien
of de kast bezet is en er eieren liggen, dan
of er al jongen zijn en vervolgens om ze te
meten, te wegen en te ringen. Soms is er
nog een vervolgbezoek nodig om het defi
nitieve broedsucces vast te stellen; zijn alle
jongen goed uitgevlogen? Zo zijn we de af
gelopen zes jaar heel wat te weten geko
men over 'onze' torenvalken.
Het broedresultaat van de nestkasten ver
schilt erg per jaar. Gemiddeld is de helft
van de nestkasten succesvol, mislukt een
deel en blijft een deel onbezet. (Grafiek 1).
2016 was een minder jaar met slechts 11
succesvolle nesten en veel mislukkingen.
Daarna bleef het twee jaar vrij constant,
met uiteindelijk een absoluut topjaar in
2019. Wel 19 van de 30 nesten (63%) was
succesvol en slechts 1 nest mislukte dat
jaar.
Al in het begin van het seizoen lijken toren
valken dit in de gaten te hebben. Tijdens
het ringbezoek wordt namelijk niet alleen
een wetenschappelijke ring omgedaan,
maar meten we o.a. ook de vleugellengte.
Door de vleugel van het oudste jong te me
ten, kunnen we de leeftijd bepalen en daar
mee het legbegin. Opvallend is dat het leg-
begin in goede jaren, met een hoog broed
succes, een stuk vroeger ligt dan in minde-
En dat vertaalde zich ook in het broedsuc
ces. Torenvalken kunnen soms wel 6 eieren
leggen. Een enkele keer hadden we zelfs
een legsel van 7(l), op het erf van de fami
lie Haverbeeke op 't Molentje bij Uzendijke.
Maar gemiddeld leggen torenvalken 5 eie
ren. Van dit gemiddelde werd in de afgelo
pen zes jaar niet echt afgeweken.
(Grafiek 2, legselgrootte). Vervolgens ko
men niet altijd alle eieren uit of mislukt een
legsel. Het aantal jongen dat uiteindelijk
het levenslicht zag, lag in topjaar 2019 ech
ter een stuk hoger (gemiddeld 4,2 jongen)
dan andere jaren (Grafiek 2, aantal jongen).
En in dat jaar vond overigens geen enkele
sterfte in de 'jongenfase' plaats. Alle jon
gen die werden geboren, vlogen ook uit
(Grafiek 2, broedsucces). Er was dat jaar dan
ook genoeg voedsel te vinden. 2019 was
een uitzonderlijk goed veldmuizenjaar, de
voornaamste prooi van torenvalken.
re jaren (Grafiek 3). In 2019 legden torenval
ken gemiddeld op 12 april het eerste ei'. In
2016 lag dit legbegin op 26 april en in 2021
op 28 april, ruim twee weken later dus. Het
legbegin lijkt daarmee een goede voor
speller te zijn voor het broedsucces.
Een groot deel van onze nestkastlocaties is
grofweg in te delen in een drietal regio's:
1. de kuststreek rondom Groede, een druk
toeristisch gebied waar de nestkasten
vooral bij minicampings hangen;
2. het agrarisch cultuurlandschap rond
Zuidzande, een gebied met veel akker
randen waar de meeste nestkasten mid
den in akkers staan en
3. het landbouwgebied ten noorden van
Uzendijke met grootschalige (biologi
sche) akkers en de nestkasten vooral op
biologische boerenerven hangen.
Het viel ons op dat torenvalken in alle drie
regio's gewoonlijk goed beginnen, er liggen
rond de 4-5 eieren. Maar daarna ontstaat
tussen de regio's een groot verschil (Grafiek
4). Vooral in de kuststrook bij Groede mis
lukt het nest regelmatig in de eifase. Moge
lijk is er meer (menselijke) verstoring in dit
gebied en zijn torenvalken daardoor vaker
en langer van het nest, waardoor ze de eie
ren niet kunnen uitbroeden of er meer kans
op predatie is door andere vogels.
De regio Uzendijke kent daarentegen na
genoeg geen mislukte nesten, met uitzon
dering van een mislukt nest in 2021. Ook
wordt hier elk jaar het hoogste broedsuc
ces genoteerd. Hierdoor lijkt het in dit ge
bied met veel biologische landbouw voor
torenvalken goed toeven zijn. Ook de boe
ren zelf zijn erg blij met hun natuurlijke
muizenbestrijders.
En hoewel je zou verwachten dat regio
Zuidzande met veel akkerranden hier niet
voor onder zou moeten doen, blijkt het
broedsucces er toch net iets minder te zijn.
Ook hier vindt meestal in de eifase uitval
plaats, alhoewel dit lager is dan in de kust
strook.
Komende jaren blijven we dat verder on
derzoeken. Graag danken we alle nestkast-
eigenaren en iedereen die de afgelopen ja
ren heeft geholpen bij het controleren en
ringen van torenvalken. Mocht je het leuk
vinden om ook eens mee te gaan met een
controle of ringbezoek, neem dan gerust
contact op metjimmypijcke@hotmail.com.
Iedereen is welkom om dit eens van dicht
bij mee te maken of misschien wil je zelf
ook wel een paar nestkasten controleren.
O
_QJ
o
o
(V
2
U7
2015
9-apr
14-apr
19-apr
24-apr
29-apr -
4mei
QJ OJ OJ
■p. 7
100% -|
90% J
80% -J
70% -J
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
2017 2018 2019 2020
lllllll
QJ <D <D <U OJ
73 T5 J "O -Q
- ra
75 "D
c
o ra
1M
succesvol mislukt niet bezet
Torenvalk (Johnny du Burck)
