Biodiversiteit, boerderij en omgeving
r
<1
In de reeks artikelen over hoe op de boerderij maatregelen kunnen worden
getroffen ter bevordering van de biodiversiteit nu een redactioneel doorkijkje
naar de toekomst.
In de huidige commotie in landbouw en
veeteelt komt eigenlijk alles te zamen. On
danks het feit dat al decennia stapels we
tenschappelijke rappporten verschenen
dat het ergens spaak zou moeten lopen,
gaat het nu op alle fronten tegelijk mis.
Schaalvergroting
Om dat voor elkaar te krijgen hebben wa
terschappen, als soort gebruikerscollectie-
ven waarin boeren in de praktijk de dienst
uitmaakten, overal sloten rechtgetrok
ken, watergangen en gemalen vergroot
om alle hemelwater maar zo gauw moge
lijk de polder te doen 'uitslaan/ Zo konden
steeds zwaarder machines de akker op om
een hogere productie te bewerkstelligen.
Zelfs het stelsel van zomer- en winterpeilen
bleek 'maakbaar' en aan dit streven onder
worpen te kunnen worden.
Kleinere boeren werden eerst 'hobby-boe-
ren' met ernaast een baan, die zorgde voor
nog wat beleg op de boterham, maar van
lieverlee werd bij ontstentenis van opvol
gers alle grond verkocht aan de 'blijvers'
die vrijkomende gronden bijkochten, in
steeds zwaarder materieel investeerden en
zich hiertoe flink in de schuld staken. Over
al werden sloten rondom kleinere percelen
gerioleerd en geslecht want hoe groter het
perceel, des te efficiënter kan worden ge
werkt. Dat van de ooit overvloedig en alom
aanwezige 'kleine' natuur met bijbehoren
de biodiversiteit amper iets resteerde, baar
de niemand zorgen. Alles moest wijken om
zoveel en zo goedkoop mogelijk te produ
ceren.
Sloten, heggen en houtwallen
Door de schaalvergroting is afgelopen
eeuw 225.000 kilometer aan 'landschap-
Ons land kent alleen nog beschermde na
tuur onder de vlag van Natuurmonumen
ten, Staatsbosbeheer, de Landschappen
en particuliere stichtingen als Land van
Ons. Gebieden liggen ver uiteen en zonder
verbindingszones in de vorm van sloot
jes, heggen en bomenrijen, wordt migra
tie tussen afzonderlijke populaties verhin
derd. Vogelbescherming hanteert het be
grip 'Basiskwaliteit natuur': "karakteristieke
en algemene soorten zijn en blijven voor
het desbetreffend landschap algemeen".
Die basiskwaliteit gaat nog jaarlijks ach
teruit.
pelijke lijnelementen' als houtwallen en
heggen verdwenen. Gedempte sloten niet
meegerekend.
Kleine landschapselementen verdwijnen
nog dagelijks, ook in onze streek. Met het
verdwijnen van het laatste koetje, wordt
ook het vonnis geveld over het lage weitje
langs sloot of watergang. Met het scheu
ren ervan verdwijnt wéér een 'verbindings-
zone' die voor veel organismen bepalend
kan zijn voor het voortbestaan. De nood
zakelijke 'scheur'- vergunning wordt zel
den geweigerd.
Bodemuitputting
"Nog zestig keer oogsten, dan is het op"
was de kop van een NRC - artikel in 2019.
"Het natuurlijk herstelvermogen van de na
tuur, gebaseerd op een rijk bodem leven, werd
ingeruild voor beheersing van de natuur met
de inzet van chemische bestrijdingsmiddelen
en de toevoeging van kunstmest. De innova
tieve kracht was immens. Wetenschap, boe
ren, industrie en toeleveranciers werkten sa
men om het systeem te optimaliseren."
"Heel veel partijen verdienen aan ons land
bouwsysteem, zijn er ook voor een groot deel
van afhankelijk en beschouwen veranderin
gen daarom vaak als een bedreiging. Er lijkt
meer te verliezen dan te winnen."
Afhankelijkheid
De cursieve aanhaling hierboven verwijst
naar marktpartijen als banken, veevoer- en
kunstmestfabrikanten, zaadveredelaars, le
veranciers van gewasbeschermingsmidde
len, mega-slachterijen en grootwinkelbe
drijven. Onder deze partijen zijn er zelfs die
huidige maatschappij-verstorende actie
groepen met raad, daad en financiën terzij
de staan, alles met het doel het eigen ver-
dienmodel in stand te laten.
Een aantal is ook niet bereid rond de ta
fel te gaan zitten om naar oplossingen te
zoeken. Nu de wal het schip aan het keren
is des te schrijnender, want de boer dreigt
opnieuw te worden geslachtofferd. En ze
moeten juist bijgestaan worden bij het zoe
ken naar een productiewijze die past bij de
omgeving. In de omgeving van kwetsbare
natuur is dit nog ingewikkelder dan in ge
bieden waar minder natuurwaarden teloor
kunnen gaan.
De omstandigheid dat ministeries en poli
tiek veelvuldig mensen recruteren uit boe
ren- en daarmee verwante organisaties en
bedrijven, heeft er tientallen jaren voor
gezorgd dat nooit richtinggevend beleid
tot stand kwam. Het bleef bij pappen en
nathouden, want 'voor visie moest je im
mers naar de oogarts.' Het gebrek eraan
heeft ons land zelfs een BoerBurgerBewe-
ging opgeleverd, opgericht met steun van
het "agro-industriële complex."
Noodzaak regelgeving
De ergernis om een teveel aan regels dat
bovendien steeds toeneemt, vindt zijn
oorzaak in het feit dat ons land zo dicht
bevolkt is, 517 inwoners per km2, op Malta
na het dichtstbevolkte land van de Euro
pese Unie (CBS 2020). We moeten dus in
ons kleine landje veel meer rekening hou
den met medemens en omgeving dan in
schaarser bevolkte naties. Zoals landen als
Duitsland en Frankrijk die nogal eens op
gevoerd worden met 'daar doen ze niet zo
moeilijk.' Als een sector dan ambities heeft
's werelds beste te zijn en te willen blijven,
komt iedere inperking hard aan.
De Raad van State vond dat een onjuiste
uitleg van de wet. Overigens vielen de re
sultaten van die nieuwe technieken fors
tegen. Kortom: wensdenken om niet te
hoeven ingrijpen en vergunningen te kun
nen blijven afgeven.
Ook de derogatie staat ter discussie. De
regeling maakt mogelijk dat Nederland
se boeren onder voorwaarden meer stik
stof uit dierlijke mest mogen gebruiken
dan de geldende norm. Door het via dier
lijke mest sluiten van kringlopen is minder
kunstmest nodig. Dat leek ooit een mooi
Nieuwe factoren
Klimaatverandering kan niet langer ont
kend worden en verschillen in neerslag
kunnen niet langer als incident beschouwd
worden. Het is een existentieel probleem dat
ingrijpende, afdoende en kostbare water
bouwkundige maatregelen vergt. Zoals het
afgelopen decennium een project 'Ruimte
voor de rivier' werd uitgevoerd om bij hoge
waterstanden op de grote rivieren overstro
mingen het hoofd te kunnen bieden, zijn
vergelijkbaar grote ingrepen nodig om de
ontwrichtende gevolgen van lange droog
tes in te perken. Waterschappen begonnen
al een aantal jaren met 'omdenken'. De om
standigheid dat tot enkele jaren terug nog
overal kleine waterbergende slootjes wer
den gedempt en watergangen verbreed en
rechtgetrokken, is niet 1,2,3 terug te draaien.
Zo weinig mogelijk water naar zee pompen
is het enige soelaas op korte termijn.
Beregeningsinstallaties zoals we de afgelo
pen maanden overal zagen, zijn niet meer
dan een doekje voor het bloeden. Ze ont
trekken dikwijls water uit diepere lagen, een
deel is al verdampt voor het de plaats van
bestemming bereikt en in onze kustprovin
cie bevordert het verzilting. En die neemt
toch al flink toe met het stijgen van de zee-
Geitenpaadjes
Om toch maarte kunnen blijven uitbrei
den kwamen allerlei geitenpaadjes tot
stand zoals de PAS (Programmatische Aan
pak Stikstof) en derogatie. Krachtens de
PAS werden uitbreidingen toegestaan die
normen overschreden in de veronderstel
ling dat nieuwe, maar nog niet beproefde
technieken zouden helpen toch binnen de
norm te blijven.
Sinds 1990 is de stikstof uitstoot in Nederland
al meer dan gehalveerd. Maar de concentra
tie tast de natuur nog steeds ernstig aan: de
bodem verzuurt, planten en bomensoorten
verdwijnen, het aantal insecten, vogels en
dieren neemt af. De overheid bleef vergun
ningen afgeven voor bijvoorbeeld veehoude
rijen of aanleg van wegen, vooruitlopend op
het toekomstige terugdringen van stikstof.
(NRC 22-06-2022).
Nieuw geitenpaadje in aantocht
In Trouw (22 augustus 2022) waarschuwen
36 wetenschappers (onder wie 28 hoogle
raren) voor de nieuw opgelaaide discussie
binnen het kabinet waar geluiden klinken
de stikstofdoelen opnieuw ter discussie te
stellen. Dat zou het agro-industriële com
plex, veel boeren en politici goed uitko
men. De wetenschappers stellen dat aan
de stikstofdoelen niet valt te ontkomen. Er
wordt, ook nu weer, ten onrechte aandacht
geschonken aan een enkele wetenschap
per die zich doodgezwegen waant, maar
"vaak, ook nu, zijn het geen actieve weten
schappers, maar pensionado's uit een niet
altijd relevant vakgebied" lezen we in het
artikel. Verder zijn "de 36" van mening dat
veel te veel resultaten verwacht worden
van 'technologische innovatie.' Ze schrij
ven dat de huidige situatie de gelegenheid
biedt om verschillende problemen, zoals
droogte, klimaat en natuurherstel tege
lijkertijd aan te pakken. Het gaat om veel
meer dan alléén stikstof.
streven, maar ook hier blijkt de praktijk
weerbarstiger dan de theorie. Binnen Eu
ropa komt er steeds meer oppositie tegen
voortzetting van deze Nederlandse voor
keurspositie.
Een artikel (NRC 14-08-2022) over Drente is
illustratief: "Beginjaren zestig telde Dren
the nog zo'n 16.000 rundveehouders. Be
gin deze eeuw waren het er 2.515. In 2021:
1.315Maar het aantal runderen bleef
vrijwel gelijk." En: "Voor de burger zit daar
in het succes van schaalvergroting: die be
taalde voor z'n slavink en kilo gehakt min
der geld."
toÖjT q
npPt’u <1
