Gierzwaluwen in Groede
.A
r*
1
fl
1
4
De gierzwaluw
De gierzwaluwen in Groede zijn half augustus weer al vertrokken naar zuidelij
ker oorden. Luciën Boerjan en Huub Buysse bespreken het broedjaar wat achter
ons ligt en ze gaan nog veel verder terug in de tijd.
Huisvesting
Winterverblijven
Enige historie
Veldkenmerken
Onderzoek en vogeltrek
Broeden
30’
45’
30‘
15'
i ute’
0’
‘15'
Gierzwaluw (Johnny du Burck)
Bovenin Lutherse kerk na restauratie (Huub Buysse)
Hun wetenschappelijke benaming is 'Apus
apus' vrij vertaald 'geen poot.' Ze hebben
zulke kleine en zwakke pootjes, dat ooit het
idee leefde dat ze niet konden wegvliegen
als ze op de grond terechtkwamen: ze kon
den zich alleen vanuit een hogere positie
laten vallen om in vlucht over te gaan. Naar
blijkt ligt het wat genuanceerder: ze sla
gen ze er wel in met een aanloopje van een
vlak oppervlak in de lucht te komen, maar
dat lukt niet als ze op een grasveld terecht
komen. Op je hand zetten en met uitge
strekte arm naar boven houden, is de reme
die. Hun pootjes zijn voorzien van scher
pe klauwtjes om zich aan muren en rotsen
vast te houden.
In weerwil van wat de naam doet vermoe
den, behoort de gierzwaluw eigenlijk niet
tot de zwaluwfamilie, waartoe boerenzwa
luw, huiszwaluw en oeverzwaluw behoren.
Die behoren tot de zangvogels. De gier
zwaluw behoort niet alleen tot een andere
familie (Apodidae) maar ook tot een andere
orde van vogels, genaamd gierzwaluwach-
tigen (Apodiformes). Ons giertje is in feite
sterker verwant aan kolibries dan aan zwa
luwen.
Rood route herfst
Blauw overwinteringsgebied, Kongo
Geel uitstapje gedurende winter
Groen route voorjaar
De enorme afstand wordt overbrugd met
dagelijks afstanden van wel 570 km. De
noordelijker broedende vogels halen, ver
deeld over 9 dagen wel 800 km. Ze profite
ren van gunstige rugwinden en foerageren
tijdens het vliegen. Op de terugreis vliegen
ze nog sneller dan op de heenreis; onge
veer dubbel zo snel als andere zangvogels.
Ze broeden in mei en juni en hebben dan
één legsel met 2 a 3 eieren. Bij voldoende
nestgelegenheid, broeden ze in een kolo
nie, zoals in de Lutherse kerk. Ze broeden
meestal 18 a 22 dagen. De jongen trekken
na het uitvliegen meestal snel weg.
De meeste gierzwaluwen broeden noorde
lijker dan Nederland: in Scandinavië min
stens enkele honderdduizenden, die on
derweg naar Nederland en België passeren
als doortrekker. Het aantal broedparen in
Nederland schatte men in 1979 op 50.000
a 85.000. De Vogelbescherming telde in
2013-2015 nog maar 40.000 tot 60.000 dui
zend broedparen.
Trekroute Gierzwaluw 'A261'
(Groesbeek)
Voorjaar 2011:
-10 Apr: vertrek uit Kongo
-14-28 Apr: stopover Liberië
- 7 Mei: terug In nestkast
Door het vervallen van nestgelegenheid
onder oude daken en in muurspleten zijn
ze sterk afhankelijk van kunstnesten en an
der 'mensenwerk.7 Iedere dorps- of stads
bewoner kent deze luchtacrobaten inmid
dels wel die met hun herkenbare hoge ge
luid tussen daken krijgertje spelen en voed
sel vangen.
Sinds 2009 worden dan ook in een groot
aantal landen (niet alleen bij gierzwaluwen
overigens) geo-locators ingezet. Zo leren
we meer over trekroutes. De gierzwaluw
wordt, wat simpel uitgedrukt 'gechipped7.
Inmiddels is ook duidelijk dat hun aërody
namica iets vermindert, hetgeen hun over
levingskansen niet bevordert. Zaak om
hiermee dus terughoudend om te sprin
gen. Hoe dan ook hebben deze apparaatjes
wel al veel nieuwe inzichten opgeleverd. En
de nieuwste versie weegt slechts 1 gram:
10 van eerder gebruikte uitvoeringen.
Het aloude ringen levert ons waardevolle
demografische informatie over overleving
en reproductie. Geo-locatie levert alleen
route-informatie en beide methodes vullen
elkaar dan ook mooi aan.
De voorjaarstrek begint rond half april,
massaal eind april of begin mei en duurt
tot half juni, soms iets later voor niet-broe-
dende exemplaren. Telpost Breskens regis-
tereerde enkele bijzonder vroege waarne
mingen in februari. Zo werden bij Breskens
op 7 mei 1981 maar liefst 20.000 trekkende
gierzwaluwen geteld (Wikipedia). Door
trekkers richting Scandinavië vliegen ech
ter soms dermate hoog, dat ze op de tel
post in Breskens buiten beeld blijven.
Afhankelijk van het weer kan de herfsttrek
in West-Europa reeds in de loop van juli
beginnen. Begin augustus zijn de meeste
gierzwaluwen dan verdwenen. Vogels uit
Noord-Europa vertrekken later en worden
vervolgens in West-Europa als doortrekker
in september en soms zelfs tot in oktober
waargenomen. Er zijn enkele november- en
decemberwaarnemingen. De trekrichting is
hoofdzakelijk zuidwestelijk tot zuidelijk.
's Winters verblijft de soort in Afrika, ten
zuiden van de evenaar, zoals het kaartje
aangeeft voor Gierzwaluw 'A 2617.
In de voorheen Lutherse kerk in de Groese
Molenstraat huisde al vele jaren een hele
kolonie die in beeld was bij onze vogel-
werkgroep en speciale aandacht genoot
van de in Nieuwvliet wonende Günther
Prang. Hij was lid van de Stichting Monu-
mentenbehoud Groede, die de kerk in 1991
aankocht en in gebruik nam voor sociaal-
culturele doelstellingen: concerten, le
zingen en exposities. Günther was lid van
deze stichting.
De gierzwaluwen nestelden op het oude
dak, onder kapotte dakpannen en in de
spouwmuren. Om een halt toe te roepen
aan de overal teruglopende aantallen gier
zwaluwen, vatte Günther het plan op om
de krappe huisvesting op het dak van de
Lutherse kerkte verruimen. Hij maakte met
een diamantboor een gat in de dakpan en
op de pan bracht hij een zinken koepeltje
aan.
Vervolgens mobiliseerde hij wat leden van
't Duumpje en zaterdag 1 mei 1993 gingen
o.a. Luciën Boerjan en Petrus van 't Wes-
teinde onder de bezielende leiding van
Günther aan de slag. Henk Cijsouw kwam
onbaatzuchtig helpen met zijn hoogwer
ker en zo werden die ochtend 75 pannen
vervangen door Günthers pannen. De actie
leidde direct tot betere broedresultaten.
In de periode 1998 -1999 werd het gebouw
ingrijpend gerestaureerd en aangepast.
Günther, hierbij ondersteund door mevr.
Ze zijn 17 centimeter lang, de spanwijdte
bedraagt 40 cm en een volwassen gier
zwaluw weegt gemiddeld 46 gram. De ge
middelde levensduur bedraagt ongeveer 6
jaar, wat erg lang is voor een vogel van een
dergelijke grootte.
Herfst 2010
-14 Jul: vertrek uit NL
- 22-26 Jul: stopover Spanje
- 8 Aug: arriveert in Kongo
Winter 2010/2011
-8 Aug-22 Okt: in Kongo
- 23 Okt: begin uitstapje
- 24 Jan: einde uitstapje
- 25 Jan - 9 Apr: in Kongo
De gierzwaluw is met enig mysterie om
geven omdat hij onwaarschijnlijk grote af
standen aflegt, bijna voortdurend in de
lucht verblijft en er weinig over bekend is.
Traditionele manieren om meer van deze
soort te weten te komen zoals het ringen,
hebben weinig opgeleverd. In decennia
lang ringwerk werden in Nederland 27.811
gierzwaluwen van een ring voorzien, resul
terend in slechts 944 ringterugmeldingen:
2,4 Geen aantal waarmee onze kennis
veel toeneemt.
-30' -15’
De soort heeft in verhouding erg lange sik
kelvormige vleugels, want ze zijn sterk aan
het leven in de lucht aangepast. Buiten de
broedperiode houden ze zich maanden
lang in de lucht op zonder ooit te gaan zit
ten. Voedsel wordt tijdens de vlucht gevan
gen en bestaat uit grote hoeveelheden in
secten, tot wel 15.000 insecten per dag. Bij
hun duikvluchten bereiken ze soms snelhe
den van meer dan 200 kilometer per uur.
De soort verblijft diep in Afrika en om te
broeden trekken ze naar Europa, waar ze
nestelen tot net bezuiden de poolcirkel.
iit Nedrland is vastgestel
voor Apus Apus)
