I
TOETS
4
TOEPASSINGEN EN PRIJZEN
ACHTERBLAD EN ZIJKANTEN
HALS, KOP EN HIEL
KOOP NIET ZOMAAR
GEUR EN SMAAK VAN HOUT
BOVENBLAD
CONCLUSIE
I
5
HOUTSOORTEN: van boven naar beneden:
- Sparrehout
- Ebbenhout
- Palissanderhout
- Sapeli-mahonie
- Honduras-mahonie
Laten we het verhaal toespitsen op de
klassieke gitaar: Welke soorten zijn er
en wat kosten ze.
Allereerst de "tpo" oftewel het boven
blad van de gitaar: het dunne laagje
hout dat voor zo'n tachtig procent
verantwoordelijk is voor de klank!
Het achterblad en de zijkanten - tesamen
ook wel genoemd "bodem" - worden ge
woonlijk uit hout afkomstig van dezelfde
boom vervaardigd.
Pallisander is hiervoor de meest gewilde
houtsoort. Men kiest uit Oost-lndisch- of
Braziliaans palissander, waarvan de laatste
duurder is maar beter resoreert. Palissan
der is een harde en "taaie" soort. Binnen
de palissandersoorten is er een verschei
denheid aan kleur; in de gitaarbouw ko
men roodachtig en bruin het meest voor.
Palissander wordt "dosse" gezaagd. We
vinden het in Brazilië, Indië, Madagaskar
en Java. Voor een ruw gezaagd "set",
d.w.z. achterblad en zijkanten, zul je
toch zeker honderdvijftig gulden moeten
betalen.
Eveneens in trek voor de bodem is het
wat goedkopere mahonie (loofhout).
Eén der beste houtsoorten ter wereld!
Mahonie ziet er prachtig uit, is gemakke
lijk te bewerken, heeft klankeigenschap-
pen, is sterk en "werkt" nauwelijks door
vochtverlies of -opname. Voor de gitaar
bouw zijn het vooral Honduras- en Sape'
li-mahonie die populair zijn.
Het rood tot goudbruine Honduras-ma
honie zoek je in Tropisch Amerika. Voor
Sapeli-mahonie ga je naar Ghana en de
Ivoorkust. De mooiste soorten vind je
in Kameroen. Prijzen: voor een kleine
honderd gulden heb je zijkanten en een
achterkant van redelijke kwaliteit.
Hals, kop en hiel zijn bij gitaren van
enig allure, van mahonie. Een ruw voor
bewerkte hals met de kop reeds in de
juiste hoek komt op ongeveer veertig
gulden. Wil je zelf aan de slag dan moet
je je van een degelijk stuk mahonie ver
zekeren, groot genoeg om hals, kop en
hiel van te maken. Je moet rekening
houden met veel afval. Mahonie wordt
over het algemeen per kg. verkocht.
Vijftien of twintig gulden per kg. voor
Cuba- of Sapeli-mahonie is normaal.
Mijn ervaringen in het verleden zijn dat
houthandelaren allerminst blij zijn met
je komst als je te kennen geeft hout
voor één gitaar te willen kopen. Ze
denken liever in kuubs
Laat je niet afschepen. Wat voor een
handelaar bijzaak is, is voor ons "hals"-
zaak!
oogt dit artikel geen volledige informa
tie te geven over hout of gitaarbouw.
Slechts globaal werd iets over de meest
gangbare houtsoorten gezegd waarbij de
klassieke gitaar ter illustratie model
stond.
Nogmaals, pas op met zelf kopen. Lees
er zoveel mogelijk over en praat met
handelaren. Er is in het verleden al teveel
waardevol hout verknoeid. Landen als
Bolivia en Colombia verzekerden zich
van z.g. "kaprechten". Hele bossen met
schitterende houtsoorten zijn op deze
manier verminkt tot luciferhoutjes en
sigarenkistjes. Gelukkig springt men de
laatste jaren wat zorgvuldiger met bos
sen om. Natuurbeschermers en regering
en hebben hun stem inmiddels laten
klinken.
Een goed beheer van het nog bestaande
groen maakt dat het schitterende, on
vervangbare unieke materiaal, ook wel
"hout" genoemd, ons tot in lengte van
dagen kan blijven dienen.
Koop niet zomaar bij elke houthandelaar.
De meeste huis-tuin-en-keuken verkopers
hebben geen soorten die geschikt zijn
voor gitaarbouw. Steek dus eerst je licht
op bij mensen die er meer verstand van
hebben. Zelf heb ik in de loop der jaren
wat vertrouwde adresjes opgesnord. Bij
enkele bedrijven in Duitsland (Mittën-
wald en Markneukirchen) durf ik zelfs
per post te bestellen.
Als je kleine hoeveelheden nodig hebt,
kun je je misschien tot andere gitaar-
bouwers wenden. Ze zijn vaak bereid je
iets te verkopen.
Zodra je iets hebt gekocht, moet je de
kopse kanten meteen in de parafine
zetten. Dit voorkomt scheuren. Laat
het enige tijd (een paar maanden) ak-
klimatiseren. Bekijk dan hoe een en
ander zich houdt (met dt dus!
Probeer de hygrometer op 8 procent
te houden. Vertoont de meter wisse
lingen: stook dan iets harder of (als
het te warm is) zet een bakje water in
de buurt.
Een gitaarbouwer uit het noorden ver
telde me ooit dat "niets zo lekker ruikt
en smaakt als een stuk vers gezaagd
hout"
Loofhoutceder bijvoorbeeld, heeft zo'n
karakteristiek geurtje.
Een ander voorbeeld van een 'geurig'
stuk hout is het Afrikaans Stinkhout.
(Z-Afrika). Een waarcshuwing om erbij
uit de buurt te blijven is overbodig:
wanneer je het ruikt, deins je vanzelf
wel terug!
Het is stom om hout te kopen zonder
ervaring of deskundige hulp. Er zijn
allerlei trucjes om je "erin te laten lo
pen". Soms wordt geschaafd hout aan
geboden, waarbij het moeilijk is om te
zien hoe het hout "van nature" is.
Het komt voor dat hout zo stoffig en
vies is, dat je amper meer kunt zien hoe
het er echt uitziet. De handelaar kan je
dan van alles wijsmaken.
Ga je toch zelf inkopen, laat je dan niet
verleiden door allerlei exclusieve namen.
Beperk je tot namen die zich hebben be
wezen in de gitaarbouw als 'essen', es
doorn en mahonie. Koop zeker niet te
veel in één keer. Ikzelf kocht een aantal
jaren geleden voor zo'n duizend gulden
een forse partij hout, omdat me was ver
zekerd dat je er geweldige gitaarbody's
van kon makenNu nóg voorzie
ik vrienden en kennissen van zelfgemaak
te bijzettafeltjes: het enige waar het hout
geschikt voor bleek te zijn. Er zat totaal
geen klank in!
V
Sitka spruce ofwel de sitka spar is een
vuresoort die sinds jaar en dag gewild
is voor bovenbladen van muziekinstru
menten. De Sitka spar behoort tot de
naaldhoutsoorten. Het bijna witte,
fijnjarige, matig sterke hout treffen
we o.a. aan in Noord-Amerika, West-
Canada, Duitsland en tegenwoordig
wordt het ook wel uit Rusland ge
haald.
Een andere naaldhoutsoort die de
laatste tien tot twintig jaar in trek
is, bij gebrek aan sparrehout, is het
wat donkerder ceder. Ceder reageert
anders op trillingen dan sparre. Ceder
hout zou wat gemakkelijker "aanspre
ken'' en voller klinken op korte af
stand; dit in tegenstelling tot hout
van de spar. Voorkeur en de bewer
king van de bouwer spreken natuur
lijk een duchtig woordje mee.
Het zachtere cederhout groeit in
Noord- en West-Amerika, maar ook
in Noord-Afrika en West-Azië. Bomen
die in aanmerking willen komen mo
gen geen zijtakken hebben en moeten
zeer langzaam zijn gegroeid, liefst aan
de noordkant van een bergrug.
Bovenbladen zijn altijd kwartiers ge
zaagd; de groeiringen lopen als rechte
strepen over het blad. Vijf tot zes
ringen per centimeter is noodzakelijk
voor de stabiliteit van het blad alsmede
voor de klank die het gaat vóórtbreng
en. De bijl wordt er pas ingezet als de
boom een diameter heeft van ongeveer
een meter. De bomen kunnen een leng
te bereiken van zeker zestig meter. Dat
kan zo'n tweehonderd tot driehonderd
jaar duren (snel zelf aanplanten heeft
dus geen zin). De prijzen variëren erg.
Het meest simpele bovenblad van spar
re- of cederhout, dat altijd uit twee
delen bestaat, kost je slechts een tien
tje. Wil je meteen topklasse dan kun
nen de prijzen oplopen tot tweehon
derd gulden. Je moet dan wel de
Duitse grens oversteken.
Tegenwoordig in haast alle gevallen
gemaakt van het keiharde ebbenhout
(loofhout). De uiterst fijne nerf is met
het blote oog niet altijd te zien. Een
loep kan uitkomst brengen. Ebben is
meestal zwart; ook andere kleurvaria-
ties komen voor
Het zware ebben kom je tegen in
Afrika, Amerika, Azië en Madagaskar.
De prijzen lopen voor ebben enorm
uiteen. Bij de ene handelaar koop je
een stuk ebben dat al grotendeels in
model is gezaagd voor bijna honderd
gulden, terwijl een andere (prijsbewuste
re) detaillist je slechts dertig gulden in
rekening zal brengen. Ebben is per kg.
verkrijgbaar. Eveneens voor een kleine
dertig gulden koop je een reep ebben
waar je genoeg aan hebt voor zeker
twee toetsen. Meer informatie over de
toets vind je in Gimmick nr. 4 (red.:
deze is nog te verkrijgen).
Zoals in de aanhef al is opgemerkt be-
- ■- -
■-
S.:-.
- **^'r^^*?**W
