y X-RAY L KREUKELMARKT 12 GOES TEL: 01100 - 30890 VOOR SPEELSE WINTERAVONDEN MODE VAN: SINT JACOBSSTRAAT 19 VLISSINGEN TEL: 01184 -12377 20 oktober 1963 Staz ewski In Polen Is men van de kwaliteit af gebleven, tót de Mof uitvond dat al die koffers vol Arp, Gorin, Char- choune, zo'n verrekte communist van een Léger, Huszar, Seuphor, Ozenfant, Prampollni, Schwitters, Van Doesburg, Delaunay, Mar- coussis, Picasso, Calder, Vordem- berghe, Hélion, Herbin, en Hendrik Werkman zowel entartete als judlsche Kunst In de Lodzer dreven hadden gebracht. Er werd een vernietigingsplan opgesteld maar het einde van de oorlog kwam te snel om het uit te voeren zodat dié schade beperkt bleef. En zo komt het dat het Sztuki- museum nu de droom van de we thouder Smolik en de kleine groep rond Stazewski en Wladyslaw Sztre- minski werkelijkheid maakt. Com postti e 1930, olie OP doek .col lectie muse im Sztuki Lodz in het studentencafé, de gunsten verdoken in veel prik- wol en altmodische slobberbroeken. Zuipen dat ze kun nen (en doen)! De Poolse wet kent -Nederland let op uw Saeckl- geen onderscheid in het beleven der lichamelijke oefeningen. Wie In het vrijer geachte Laagmodderland een willige jongeling beneden de 21 jaren ter hand neemt, mag re kenen op enkele Jaren kerker. In Polen blijkt de alge mene grens bij 15 lentes te liggen zodat de talentscout zijn eerste hartaanval niet in verbeten ledigheid hoeft te verwerven. Het Huis des Heren heeft gelukkig vele kamers. Henryk Stazewski is zo'n kofferheld. Hij is negenenzestig nu, in Lodz en -natuurlijk- te spreken. In het museum hangt nogal wat van zijn hand, streng geometrische kunst naast een meer losser vormverloop In fascinerende kleuren. Deze man van het eerste uur werkt nu aan beschilderde -veel blauw en grijs- houtreliêfs en is druk doende zijn oor logsschade in te halen. Het Teutoons geweld heeft hem en zijn werk niet gespaard. Er is veel verwoest en nu is de man bezig aan de hand van werkschotsen en simpel weg vanuit de herinnering tweede versies te fabrieken. Dat lukt aardig. Stazweski signeert ze met het oorspron kelijke en het tweede jaartal zodat de markt zich niet belazerd hoeft te voelen. Hij praat heel boeiend over Parijs, Mondriaan, Ella Hoy- ack zowaar, over Vantongerloo met zijn in '14-'18 bij een gasaanval beschadigde ogen, over Van Doesburg die hij zeer hoog schat, over de ongenaakbare Engelse creatie Miss Marlow Moss, over tout Meudon, Cercle et Sztuki.Het museum. De kern komt uit de koffer. Het con structivisme, de mooie Jaren van een nieuwe wereld, ge dachten over een andere wereld althans. Stel je voor: een koffer vol nieuwe wereld wordt In Parijs op de trein gezet, reist half Europa door, van West naar Oost, langs al die wachtende mensen op per rons, dwars door stoom en smook, over grenzen die nog echte gren zen zijn. Zeg maar: jaren dertig. In Polen hebben jonge kunstenaars, zo goed als elders, hun opvattingen over kunst en samenleving ver woord en gestalte gegeven. Stijl? Het zal eerst en vooral het verslag zijn van een geestesgesteldheid, een levenshouding. Contactpunt- jes met een ideologie die bezit door kennis tot het gebied van ve len heeft verklaard. De beeldtaal is niet langer volks of anekdotisch regionaal maar internationaal. Voor direct gebruik, dus. De Polen gaan op weg. Wat ge beurde In Rusland krijgt een span nend vervolg In Parijs, waar het aanspoelsel van de wereld zich een weg naar het licht vecht. Als ze terugkomen uit dat brandpunt zijn de koffers vol. Kunstenaars verza melen kunstenaars, niet uit eigen belang. Al tevoren stond vast dat ze Polen aan een boeiend refe rentiekader zouden helpen. Ko men de westerlingen niet naar Po len dan gaan de Polen hun kunst halen. De koffers worden uitge pakt In het museum van Lodz dat later de dan fameus geworden collectie in eigendom krijgt: een geschenk van schilders, beeldhouwers, fotografen en ontwerpers aan het volk. Maart 1930 stapte Henryk Stazewski In Parijs op de trein met in zijn koffer de eerste twee schil derijen, een Charchoune en een Torres Garcló, voor het kunstenaarsmuseum van Lodz. Een jaar daarna telde de verzameling al eenentwintig nummers, twee jaar later vij fenzeventig. In korte tijd kwamen daar nog eens 35 werk en bij zodat wat nu de kern van Sztuki heet, afgaand op de namen, een bezit van vele miljoenen vertegenwoor digt. n Carré, Abstraction Création en alle andere zaken die de ouderwetse salons hebben vervangen, over het al even boeiende Pools-Russlsche paar Sztremlnski-Kobro en - een beetje- over zichzelf. Wat een Jongeman die op school hoort te zitten, met al die zaken moet? Waren ze zelf ook niet wat aan de jonge kant toen ze begonnen met hun tijdschriften en pamfletten in groepjes als a.r„ Praesens en Blok? Ja, maar dat Is voor het verge ten, net als die scholen, de kritieken, de opbouw en de afbraak. Hoewel, afbraak, dePoolse avantgarde is nooit helemaal uit beeld geweest. Het is gevoelig and ers dan in Rusland, weet Stazweski. Ga maar kijken naar het Ruslandmuseum. Daar wordt onderscheid gemaakt tussen Russische en Sowjetkunst. De abstracten, suprem- atisten, rayonlsten en constructivisten zijn weggezuiverd. Niet volks genoeg. Te moeilijk. Teveel vragen zonder duidelijke antwoorden. Ze willen volkse heren en dames zien, mid den in de arbeidsleg, óp naar beter. Blozende wijven In wui vende korenvelden. Veel heup, veel tiet en vlaggen. Kranig mans volk met een koppel duiven ach ter de gulp. Beulen en sleutelen. Onze spierballen voor Het Vijfjaren plan. Wat betere vorm? Er is geen be tere dan een goede en die is - helemaal niet toevallig- van over heidswege vastgesteld. Lodz, het grauwste grijs van Polen, als bedevaartsplaats. Een niet al te fraai museum in een stad die beter verdient maar het wel nooit zal krijgen. Is het een beginpunt, een eindstation aan de industriële lijn? De fabrieken en hun speelgoed, slaven van de dag, diefjes van dé nacht, leven en lijden In de Wojwod. Het is vooral de Droom van Sztuki, kunst als de betere keuze. Zijn twee, drie, vier kamers groot genoeg om deze Droom uit de Koffer te bevatten? Of gaat de droom verder, over de vlakte, naar een nieuwe verte, het wenkend perspectief? Het is vroeg en het station koud rond een koffer met een restje droom. OWot)erl963. -<7

Tijdschriftenbank Zeeland

Ietstelezen | 1988 | | pagina 10