theoreticus Hendrik Antoon Lorentz en
bij Kamerlingh Onnes, die later zijn
collega's en vrienden zouden worden.
Onder directe leiding van Kamerlingh
Onnes, en met steun van Lorentz, ver
richtte Zeeman het experimentele
onderzoek dat tot zijn promotie zou
leiden. Het lag op het gebied van de
magneto-optica, het onderdeel van de
natuurkunde dat betrekking heeft op
de invloed van magnetisme op het
licht in de ruimste zin van het woord.
Nadat Zeeman in 1892 een eerste ver
sie van zijn proefschrift met een gou
den medaille van de Hollandse Maat
schappij der Wetenschappen bekroond
had gezien, volgde op 18 januari 1893
zijn promotie. Na een kort verblijf in
Straatsburg werd hij in 1894 als pri
vaatdocent toegelaten aan de Leidse
universiteit. Het volgende jaar trouwde
Zeeman met Johanna Elisabeth Lebret,
de zuster van een van zijn studievrien
den. Uit het huwelijk werden vier kin
deren geboren: drie dochters en een
zoon.
In 1896 raakte Zeeman geïnteresseerd in een belangwekkend probleem: de
mogelijke invloed van een magnetisch veld op de ligging van de spectraallijnen
die door stoffen worden uitgezonden. Elke stof zendt bij voldoende verhitting
licht van een zeer specifieke samenstelling uit, dat wil zeggen, licht dat op een
unieke manier uit verschillende kleuren bestaat. Wanneer men dat licht analy
seert met behulp van een prisma (of een ander instrument dat dezelfde werking
heeft), ziet men een spectrum waarin gekleurde lijnen worden afgewisseld door
donkere plekken. Sommige kleuren zijn wel vertegenwoordigd in het spectrum,
andere daarentegen niet. Zeeman speculeerde nu dat de kleur van het uitgezon
den licht - of, met andere woorden, de ligging van de spectraallijnen - door een
magnetisch veld zou kunnen worden beïnvloed. Gezien zijn ervaring met de
invloed van het magnetisme op licht was dat geen ongefundeerde speculatie.
Hoewel hij enkele jaren eerder al eens vergeefs had getracht een effect te vinden
was hij er niet definitief van overtuigd dat het effect afwezig was. Bij zijn tweede
poging liet hij zich inspireren door de kennis dat de door hem bewonderde
Engelse natuurkundige Michael Faraday meer dan dertig jaar eerder ook een der
gelijk experiment had ondernomen.
In de maanden september en oktober 1896 deed Zeeman een serie experimenten
waarmee hij definitief aantoonde dat de gezochte invloed inderdaad bestaat. Het
gevonden effect zou later de naam 'Zeeman effect' krijgen, en komt erop neer
dat onder invloed van een magnetisch veld de individuele spectraallijnen van een
stof zich in twee of meer componenten opsplitsen. De ontdekking won aan
belang doordat Lorentz er snel in slaagde een theoretische verklaring voor het
i /^r O L
Een zeer jeugdig ogende Pieter Zeeman in 1902,
het jaar waarin hij de Nobelprijs ontving.
111
