Besluit
Na de onverwachte moord op graaf Floris V breekt een rumoerige politieke tijd
aan. De opvolger van Floris is zijn jonge en zwakke zoon Jan. Op de achtergrond
strijden de edelen Wolfert van Borselen en Jan van Renesse om de macht.
Eerstgenoemde 'wint' deze controverse uiteindelijk en voert gedurende enige
jaren een strak binnen- en buitenlands beleid. Uit de gebeurtenissen in deze
jaren kan worden afgeleid dat Van Borselen zijn onafhankelijke machtspositie te
ver doorvoert. De Hollandse steden accepteren zijn economische bevoordeling
van de Zeeuwse steden niet en bij een volksopstand wordt heer Wolfert ver
moord. De belangrijkste machthebber uit naam van graaf Jan I wordt dan Jan van
Avesnes, afkomstig uit Henegouwen en neef van de graaf. Op gezag van Jan van
Avesnes beleent graaf Jan I zijn halfbroer Witte met het strategisch gelegen
Haamstede op het eiland Schouwen. Kort daarna overlijdt de jonge graaf. Jan van
Avesnes volgt hem op als graaf Jan II. Onder zijn leiderschap ontwikkelt Witte
zich tot een belangrijke steunpilaar van het Henegouwse gravenhuis.
Het beeld dat we van de ambachtsheer Witte van Haemstede hebben geschetst is
over het algemeen positief. Wanneer we zijn levensloop onder de loep nemen,
komen we tot de conclusie dat er een duidelijke piek te zien is in de periode van
1299 tot 1304. Dit is het tijdvak waarin het meest over hem geschreven wordt. De
auteur van de Rijmkroniek van Holland voor dit tijdvak is Melis Stoke, een klerk
die vrijwel onophoudelijk in de omgeving van de graaf aanwezig is en zich daar
naast baseert op ooggetuigenverslagen, bijvoorbeeld bij zijn beschrijving van de
strijd om Zierikzee in 1303-1304.
In boek VIII van de Rijmkroniek maakt Stoke van Witte van Haemstede, die
inmiddels tot ridder is geslagen, bij wijze van spreken de man die hoogstper
soonlijk verantwoordelijk is voor de vlucht van de Vlaamse troepen uit het graaf
schap Holland! Na de beslissende slag op de Gouwe waarin Zierikzee definitief
de dreiging van de Vlamingen weet af te wenden, lezen we nog maar in een
enkel geval iets over de heer van Haemstede.
Witte van Haemstede heeft na zijn verdiensten onder de Henegouwse graven
vooral een regionale invloed uitgeoefend op het eiland Schouwen, in het bijzon
der in zijn eigen ambachtsheerlijkheid. Zijn rol op het politieke toneel is na 1304
uitgespeeld. De enige keer dat hij uit de schaduw is getreden van illustere tijdge
noten als Jan van Renesse en Wolfert van Borselen is tijdens de belegering van
Zierikzee in 1304 en zijn dappere optreden daarvoor in Kennemerland.
Onder de graven Jan II en Willem III is zijn invloed toegenomen, maar hij heeft
niet zijn stempel op de geschiedenis kunnen drukken, zoals zijn vader Floris V
dat gedaan heeft. We moeten ons beeld van Witte als 'gesel der Vlamingen' sterk
relativeren. Witte van Haemstede wordt in het politieke machtsspel om Zeeland
bewesten Schelde als Hollandse steunpilaar naar voren geschoven door zijn stief
broer graaf Jan I. In de tijd van Witte komt deze strijd in een beslissend stadium.
Het is echter de toekomstige graaf Jan van Avesnes die achter de schermen de
regie voert. De belening van Witte met het gebied rond Haamstede op Schouwen
heeft veel te maken met het feit dat heer Jan van Renesse van dit eiland afkom
stig was, de Zeeuwse banneling die aan de zijde van de Vlaamse graaf Gwijde
van Dampierre strijdt.
De psychologische omslag en daarmee de kerende kansen voor de inwoners van
het graafschap Holland in het voorjaar van 1304 kunnen we met een gerust hart
18
