Zijn er ziekten, die door de pogingen van de natuur worden teweeggebracht en
hoe zijn ze dan te onderscheiden?
Over vraag 1 dacht Sydenham dat de natuur door koorts het lichaam zuivert,
door schuring van het bloed in de bloedvaten. Stahl achtte de natuur met rede en
oordeel begaafd, zo in staat schadelijke prikkels weg te nemen bij voorbeeld bij
pokken en etterpuisten.
Over vraag 2 zegt Macquet dat de natuur hier meestal aanstonds ten goede werkt
door een ontsteking, die de wonden aaneenhecht. Maar bij Venuskwalen doet de
natuur niets ten goede. Elke ziekte is daarom geen strijd der natuur; soms is het
een Pyrrhus overwinning.
Sydenhams vraag 3 beantwoordt Macquet in positieve zin, naar aanleiding van de
naar zijn mening genezende invloed van derclenctaagse koorts op epilepsie en
andere zenuwziekten.
Gezondheid en ziekteoorzaken
De gezondheid bestaat voor Macquet, in navolging van Boerhaave, uit een
evenredige samenwerking en harmonie tussen de vezels en de lichaamsvochten
in het menselijk lichaam: voor de geneesheer 'de belangrijkste grond zijner
wetenschap.' Hij steunt hier op Boerhaaves redevoering: 'De Medico Naturae
Ministro.'27
Macquet onderscheidt naaste en verre ziekteoorzaken, waarover ook zijn tijd- en
stadgenoot, de iets jongere Dr.'s Graeuwen schreef28. Wij zouden hier de termen
direct en indirect, of primair en secundair gebruiken.
De naaste bepalen het ziekteverloop en de therapie, de medicus moet ze snel
herkennen.
De verre maakt niet de ziekte, maar draagt er toe bij. Doch een samenloop van
verre oorzaken kan een naaste maken, maar de naaste is er niet altijd vóór de
verre.
Zijn voorbeeld is de 'pleuris'. De pijn in de zij ontstaat hier volgens hem door
een kouvatting ontstaande vernauwing der kleine bloedvaten van de tussenribs-
spieren en het borstvlies. Het bloed stagneert dan en bederft en geeft kwaad
sappigheid (kakochymie) waarin wij de 'oppollatio et putredo' herkennen.
Aderlating of natuurlijk bloedverlies menstruatie, aambeien, neusbloeding) kan
het gestuwde bloed weer laten doorstromen, waardoor genezing kan volgen.
Ook zijn er lichamelijke en psychische ziekteoorzaken. Primair blijven de eerste.
Maar lichaam en ziel werken altijd samen als vrienden door rede, onwillekeurige
bewegingen en bijzondere lusten. Voorbeelden: het voelen van een kankerknob
bel, de reflex bij aanraking van heet ijzer, de dorst bij koorts en de dan ontstane
trek in zure dranken, ook de stuipen en krampen bij epilepsie. Uitwendige oor
zaken zijn ook belangrijk, zoals te nauw sluitende kleding, met als gevolg belem
merde bloedsomloop, uitwaseming en darmwerking en mogelijk 'hysterlijke kwa
len'29.
Ook te strak gebonden windsels van heelmeesters en cataplasma met aromatica30,
te warme of te koude baden.
Hij kent ook nog de 'voorneigende' en de 'gevallige' ziekteoorzaken. De eersten
ontstaan uit temperament, afwijking of zwakte, de tweeden door toeval of een
bijkomstige zaak, zoals sommige van de niet-natuurlijke dingen. Uit deze twee of
door een samengaan van verre oorzaken kan een naaste oorzaak ontstaan, bij
voorbeeld bij een bloedspuwing bij de 'teringachtigen'. Ondanks zijn achting
44