het ware twee parallelle, tegenover elkaar liggende
militaire linies. Alleen al aan de Staatse kant lagen
rond de 120 verdedigingswerken. Er was toentertijd
waarschijnlijk geen andere streek in Europa met
zo'n grote dichtheid aan fortificaties als Zeeuws-
Vlaanderen. Slechts de Romeinse limes, de Franse
Maginotlinie en de Duitse Atlantikwall zijn in dit
opzicht met de Staats-Spaanse Linies vergelijkbaar.
Deze nieuwe dijk stond loodrecht op de Sint
Pietersdijk en kreeg de toepasselijke naam Kruisdijk.
De nieuwe schans, compleet met een stenen
gevechtstoren, op het snijpunt van beide dijken,
kreeg de naam fort Kruisdijk of Kruisdijkschans. In
1762 werd de Kruisdijkschans grotendeels geslecht
en omgevormd tot een buitenplaats. Tot eind jaren
negentig werd de schans bewoond en was als
SCHANSEN BIJ DE VLEET Een bijzondere
plaats in het geheel van de Staats-Spaanse Linies
is het gebied ten noorden van Aardenburg.
Daar bevinden zich vlak bij elkaar verscheidene
verdedigingswerken. De contouren van de
Aardenburgse stadswallen zijn goed bewaard
gebleven, maar omdat ze in de 18e eeuw
grotendeels zijn afgegraven is hun hoogte en
uiterlijk sterk gereduceerd. Ten noorden van
Aardenburg ligt de Olieschans. Deze beveiligde
de voormalige Noordpoort en de haven van de
vesting. In de tweede helft van de 17e eeuw is ze
verdwenen. Na archeologisch onderzoek werd
dit verdedigingswerk in 2009 opnieuw nagenoeg
volledig gereconstrueerd en kan het na drie
eeuwen afwezigheid weer bezocht worden. De
Elderschans ten westen van de stad is qua functie
en vorm in de 18e en 19e eeuw sterk gewijzigd.
Deze heeft nu het karakter van een landgoed met
een villa ("Kasteeltje"), een parkbos en een gracht.
De Krabbeschans in het noordwesten is nagenoeg
verdwenen.
PAREL IN HET LANDSCHAP Tegen het einde
van de Nederlandse Opstand werd in 1639 de bouw
van een nieuwe fortificatie bij de Sint Pietersdijk
aanbesteed. Vanaf deze nieuwe fortificatie werd een
dijk aangelegd richting de meer naar het oosten
gelegen Krabbeschans.
boerderij in gebruik. Plet 18e eeuwse huis en de
bijgebouwen verkeren na jarenlange leegstand in
een vervallen staat, inclusief de oude binnen- en
buitengracht.
In juli 2010 heeft Het Zeeuwse Landschap, met
bijdragen van de provincie Zeeland en de Nationale
Postcodeloterij, de Kruisdijkschans aangekocht.
Het landschapsbeeld van de oorspronkelijke schans
is nog goed herkenbaar. Na een geschiedenis als
fortificatie, buitenplaats en boerderij, staat de
Kruisdijkschans nu voor een volgende fase.
Het woonhuis wordt in 2011 gerestaureerd en
herbouwd waarbij de oorspronkelijke kenmerken
van de gevechtstoren en het kleine landhuis
een belangrijk uitgangspunt vormen. Verder zal
herstel van het historisch, kleinschalig agrarisch
cultuurlandschap, met soorten als steenuil en
patrijs, een belangrijke bijdrage leveren aan de
plattelandsnatuur.
De Kruisdijkschans biedt prachtige mogelijkheden
voor voorlichting over streekhistorie en natuur.
De voorgenomen herstelmaatregelen zullen de
herkenbaarheid en toegankelijkheid van de Staats-
Spaanse Linies zeker versterken.
Boven
Fort Kruisdijk in 1692,
tekening door J. Snel
ZEEUWS -11-LANDSCHAP
