HET 'FORT ZEELANDIA' AAN DE RIVIER DE ESSEQUIBO
Onze zorg voor het Zeeuws erfgoed overzee
Doeke Roos*
Op 26 februari 1667 ging de Zeeuw Abraham Crijnssen ten anker voor het Engelse 'Fort
Willoughby' in de monding van de Suriname-rivier. Hij zond een tamboer aan wal en eiste
onmiddellijke overgave van het fort. Hij gaf de Engelse commandant Byam slechts een kwartier
om erover na te denken. Na de verovering noemde hij het fort 'Zeelandia'.1 Ongeveer 80 jaar
later bouwde Commandeur Laurens Storm van 's Gravesande enige honderden mijlen
westelijker aan de Essequibo een fort en noemde het eveneens 'Zeelandia'. Dit om zijn
broodheren in het verre Middelburg - de bewindhebbers van de Kamer Zeeland van de West-
Indische Compagnie - te gerieven. Bekend is dat de fantasie van Hollanders en Zeeuwen
beperkt was waar het ging over de naamgeving van hun forten in de gekoloniseerde gebieden.
Zo zijn er wel drie forten 'Zeelandia' en talrijk zijn de forten die 'Nassau' of 'Oranje' heetten.
Crijnssen had van de Staten van Zeeland de
opdracht een onderzoek te doen naar de in
hoofdzaak Zeeuwse bezittingen in de West.
Ook de koloniën Berbice en Essequibo,
Zeeuwse plantagekoloniën langs de oevers van
deze rivieren, waren onderdeel van dit
onderzoek. In zijn instructies stond vermeld
dat zowel Berbice als de Essequibo mogelijk
door de Engelsen waren veroverd, en dat
maatregelen genomen dienden te worden om
deze gebieden te heroveren. Later bleek dat
na een overval door de Engelsen, dezen weer
waren verdreven en de orde was hersteld.
Crijnssen vervolgde met zijn schepen de reis
naar het eiland Tobago, een andere Zeeuwse
bezitting, ook wel 'Klein Walcheren'
genoemd.2
Vergeten kolonie
In deze bijdrage vraag ik aandacht voor de
misschien wel vergeten Zeeuwse kolonie
Guyana en voornamelijk voor het Fort
Zeelandia op Forteiland in de monding van de
Essequibo. Gezien de grote aandacht die er is
voor ons historisch erfgoed in het buurland
Suriname en andere voormalige Nederlandse
koloniën zou ook in Guyana, waar de
Zeeuwen gedurende ongeveer twee eeuwen
verbleven, het nodige gedaan kunnen worden
aan dat wal we er achter lieten.
I)c nu zelfstandige Republiek Guyana (het
voormalige Brits-Guyana) ligt ten westen van
Suriname en is bijna zesmaal zo groot als
Nederland. Met zo'n 700.000 inwoners is dit
land dun bevolkt. Rond 1800 namen de
Engelsen deze kolonie over van de
Nederlanders en bleven er tot 1966. In de
hoofdstad Georgetown vinden we echter nog
altijd de Vlissingenstreet en de
Stabroekmarket. Het daarna zelfstandige
Guyana trachtte een marxistische heilstaat te
stichten; dit is mislukt. Het land klimt nu
moeizaam uit een diep dal en het lijkt alsof
het er economisch beter gaat.
Al in 1616 hadden de Zeeuwen zich gevestigd
langs de oevers van deze rivier, in hoofdzaak
ver van de monding. Daar waar de Essequibo
zich splitst in de Mazarouny en de Cayuni is
op een klein eilandje het Fort Kijkoverai
gebouwd. Een zeer toepasselijke naam omdat
men vanaf het fort een goed overzicht had
over de wijde omgeving. Later werden op het
vasteland de plantages aangelegd en met
behulp van de uit West-Afrika aangevoerde
slaven bebouwd.3
Fort Zeelandia
Na meer dan l(K) jaar besloot men. na
langdurig overleg met de bewindhebbers in
Middelburg, het bestuurscentrum van de
kolonie te verplaatsen naar een meer naar de
kust gelegen lokatie; naar een eiland dat later
Forteiland werd genoemd. Dit niet alleen
omdat de plantages ter plaatse uitgeput
raakten, maar ook omdat door het plaatsen
van een fort dichter naar de monding van de
rivier de kolonie beter beschermd was tegen
vijandelijke aanvallen.
De voornaamste animator om op dit eiland
een groot fort te bouwen was Laurens Storm
van 's Gravesande, de secretaris en later
commandeur in de kolonie Essequibo. Hij
schreef aan de bewindhebbers in Zeeland dat
ter plaatse de benodigde stenen gebakken
konden worden.
In 1740 werd met de bouw van liet fort
begonnen. De plantage-eigenaren waren
bereid om een deel van hun slaven af te staan
om bij de bouw behulpzaam te zijn. In april
1744 meldde Storm aan zijn directeuren in
Zeeland dat het nieuwe fort 'nu volkome
2
