Onderzoek naar Zeeuwse emigranten.
Een overzicht van de belangrijkste bronnen
J.H.F. Schwartz
De artikelen in deze bundel geven vooral een overzicht van de vorderingen van het
onderzoek naar emigratie als groepsproces: de motieven, de reis, de gemeenschappen
in Amerika en het behoud van het Zeeuws dialect. Maar ook het onderzoek naar indi
viduele emigranten, vooral uit genealogisch oogpunt, is de laatste jaren aanzienlijk
toegenomen. In vele gepubliceerde genealogieën worden de overzeese takken niet
meer afgedaan met 'geëmigreerd, rest onbekend', maar krijgen ze een gelijkwaardige
behandeling met de rest van de uitgezochte familieleden. Steeds vaker worden de stu
diezalen van archiefdiensten bevolkt door Amerikanen of Canadezen die hier hun
'roots' komen uitzoeken. Ook worden de bestanden waarin de primaire gegevens over
Zeeuwse emigranten te vinden zijn steeds beter toegankelijk.
In deze bijdrage wordt aangegeven wat de belangrijkste bronnen zijn. waar ze zich
bevinden en hoe ze toegankelijk zijn. Gezien de omvang van het onderwerp beperkt
dit overzicht zich hoofdzakelijk tot bronnen voor onderzoek naar Zeeuwse emigran
ten die naar het (Noord-)Amerikaanse continent trokken (hierna kortweg aangeduid
als 'Amerika') in de tweede helft van de negentiende en het eerste kwart van de twin
tigste eeuw.'
Drie registraties
In Nederland bestond geen centrale emigrantenregistratie. Er was geen overheidsin
stelling waar emigranten zich moesten aanmelden. Ook was er geen wet die bepaal
de dat emigranten bij het vertrek uit een Nederlandse haven geregistreerd werden.
Vandaar dat voor het onderzoek naar een individuele emigrant andere bronnen
gebruikt moeten worden. Welke bronnen dat zijn kan afgeleid worden uit het precie
ze verloop van het emigratieproces. Belangrijk daarbij is na te gaan wanneer over een
onderdeel van dat proces iets op papier werd gezet.
Iemand die wilde emigreren had een lange weg te gaan. Hij (of zij) reisde eerst
van zijn woonplaats naar een havenplaats. Na een korter of langer verblijf in de
havenplaats scheepte hij zich in en begon aan de oversteek. Na aankomst van het
schip in een Amerikaanse haven verbleef hij soms enige tijd in die haven, in afwach
ting van verder vervoer. Vanuit de haven reisde hij landinwaarts naar zijn langver
wachte bestemming. Daar begon hij zijn nieuwe leven.
Gedurende zijn reis werd er diverse keren iets over de emigrant geregistreerd. De
gemeente van vertrek schreef hem uit als inwoner, de rederij noteerde zijn gegevens
bij inscheping en in Amerika en Canada hield de douane bij wie er binnenkwam.
Bovendien werd de emigrant nadat hij eenmaal een vaste woonplaats had gekozen
opgenomen in de Amerikaanse volkstellingsregisters die één keer per tien jaar wer
den opgesteld. Aangezien het doel van de registratie in ieder stadium verschilde,
noteerde men steeds andere gegevens. Door deze te combineren kan een gedetailleerd
beeld ontstaan van de reis van de emigrant. Ook kan zo een lacune in de ene regi
stratie door een andere registratie worden opgevuld.
ONDERZOEK NAAR ZEEUWSE EMIGRANTEN
57
