Van drie registraties is de papieren neerslag over langere perioden in openbare archiefbewaarplaatsen bewaard gebleven: - het vertrek uit de gemeente waar iemand woonde: bevolkingsregisters en staten van landverhuizers - de reis naar en de aankomst in Amerika: scheepspassagierslijsten - het verblijf in de nieuwe woonplaats in Amerika: volkstellingsregisters De achtergrond, betrouwbaarheid en beschikbaarheid van deze bronnen wordt hierna besproken. Bevolkingsregisters In het gemeentelijke bevolkingsregister staan alle inwoners van een gemeente geno teerd. Hierin kan dus in principe van iedereen vastgesteld worden of men is geëmi greerd. Bij vertrek uit de gemeente haalde de ambtenaar ter secretarie, net zoals bij andere inwoners die vertrokken, de naam van de emigrant door en noteerde in een daarvoor bestemde kolom de datum van vertrek en de bestemming. Hiermee was de emigrant 'uitgeschreven'. De ambtenaar was daarbij afhankelijk van de aangifte van de persoon in kwestie. Meldde hij zijn vertrek zelf, dan kunnen de genoteerde gege vens tamelijk betrouwbaar zijn. Meldde hij zijn vertrek niet, dan kon de gemeente hem achteraf 'ambtshalve' uitschrijven. Als hierbij ook een datum van vertrek en bestemming werden ingevuld zijn die vaak voor meerdere uitleg vatbaar. Zo kan de 'vertrekdatum' in dat geval een benaderde datum van vertrek zijn of de meestal late re datum waarop de 'ambtshalve uitschrijving' plaatsvond. Ook de plaats van bestem ming is dan minder betrouwbaar, als al niet volstaan werd met de algemene aandui ding 'Noord-Amerika'. Wanneer uit navraag zelfs niet bleek dat het vertrek samenhing met een emigratie vulde de gemeenteambtenaar enkel 'vertrokken' of 'bestemming onbekend' in, en kwam het vertrek ook niet in de hierna genoemde 'staten van land verhuizers' terecht. In Zeeland houden de gemeenten sinds 1825 een bevolkingsregister bij, aanvan kelijk in de vorm van registers die alfabetisch op naam of per wijk op huisnummer waren ingericht. Rond 1920 werden deze registers vervangen door gezinskaarten, in 1940 zijn die vervangen door persoonskaarten. De bevolkingsregisters en soms ook de gezinskaarten zijn, voor zover ze bewaard zijn gebleven, uitsluitend ter inzage bij de gemeenten. In gemeenten waar een gemeentearchief is gevestigd zijn ze meestal in de studiezaal op microfiche te raadplegen, bij gemeenten zonder gemeentearchief kan een afspraak gemaakt worden met de aldaar dienstdoende beheerder. Staten van landverhuizers Toen steeds meer Nederlanders naar 'overzee' vertrokken wilde de overheid inzicht krijgen in de omvang en achtergronden van de emigratie. Voor een goed inzicht was het noodzakelijk om de gegevens van alle Nederlandse emigranten te kunnen krijgen, ongeacht of ze uit Nederlandse, Duitse, Belgische of Franse havens vertrokken. Hiervoor kwam alleen de gemeentelijke bevolkingsregistratie in aanmerking. Op last van de Minister van Binnenlandse Zaken moest iedere gemeente vanaf 1847 jaarlijks een lijst maken van alle in dat jaar vertrokken emigranten, de zoge naamde 'staat van landverhuizers'. De gemeente gebruikte hiervoor de gegevens uit 58 ZEEUWSE EMIGRATIE NAAR AMERIKA 1840-1920

Tijdschriftenbank Zeeland

Nehalennia | 1997 | | pagina 60