in Washington, DC en zijn op microfilm op diverse plaatsen in Amerika ter inzage.
Op de formulieren zijn indices vervaardigd."
Ook voor deze registratie heeft Swierenga een bronnenuitgave vervaardigd. Uit de
volkstellingen van 1850, 1860 en 1870 van alle counties met tenminste vijftig in
Nederland geboren of van Nederlanders afstammende Amerikanen zijn de biografi
sche gegevens van hen in gecomprimeerde vorm in alfabetische volgorde in drie
delen gepubliceerd.12
De archieven waarin de hiervoor behandelde drie registraties zijn vastgelegd vormen
de belangrijkste seriële bronnen voor het onderzoek naar individuele emigranten.
Ook voor het algemene onderzoek naar emigratieprocessen, waarvan in deze bundel
diverse voorbeelden worden gegeven, zijn deze bronnen essentieel. Dankzij het feit
dat de bewerking van de bronnen door Swierenga op persoonsnaam zijn gepubliceerd
kunnen echter ook onderzoekers naar individuele emigranten van dit werk gebruik
maken.
In het bijgaande schema wordt een overzicht gegeven van de drie hiervoor behan
delde registraties, de vindplaatsen van de originele archiefstukken waarin deze regi
straties zijn vastgelegd, de bronuitgaven waarin (delen van) de registraties zijn
gepubliceerd en de Zeeuwse instellingen waar deze zijn te raadplegen.
Overige bronnen
De drie hiervoor genoemde registraties geven echter vooral feitelijke gegevens:
namen van emigranten, vertrek- en aankomstdata, gemeenten van vertrek en plaatsen
van aankomst. Over hun motieven en ervaringen komen we uit deze registraties
weinig te weten. Hoogstens geeft een enkele opmerking als 'verbetering van bestaan'
in de opmerkingenkolom van de staten van landverhuizers een kleine indicatie. Toch
zijn er diverse mogelijkheden om meer over de persoonlijke ervaringen van
emigranten te weten te komen.
Het motief voor emigratie kan vaak al blijken uit een degelijke bestudering van de
staat van landverhuizers waarin de emigrant genoemd wordt. De kolommen 'klasse
van gegoedheid', 'klasse waarin men in de hoofdelijke omslag werd aangeslagen' en
'vermoedelijke redenen van vertrek' kunnen een directe aanwijzing geven. Maar ook
indirecte aanwijzingen uit deze staten kunnen verhelderend werken. Vertrok de
emigrant alleen, in een gezin, samen met andere gezinnen? Vertrokken er dat jaar veel
mensen uit die gemeente ten opzichte van voorgaande jaren of ten opzichte van
andere gemeenten? In de literatuur over een bepaalde gemeente kunnen hoofdstukken
gewijd zijn aan opvallend grote groepen die in een bepaalde periode uit de plaats ver
trokken.
Persoonlijke ervaringen van emigranten zijn te achterhalen uit aantekeningen of
dagboeken die zij bijhielden of brieven die zij aan de achterblijvers schreven.
Uiteraard zijn die niet alleen interessant voor de personen in kwestie, maar ook als
vergelijkingsmateriaal, zeker als het iemand betreft die in vergelijkbare periode uit
dezelfde regio vertrok. Diverse van deze persoonlijke papieren worden aan beide
kanten van de oceaan in openbaar toegankelijke collecties bewaard."
Er zijn nog vele andere bronnen in binnen- en buitenland waar mogelijk informatie
over een specifieke emigrant te vinden is. Een recent overzicht hiervan is te
vinden in de Onderzoeksgids landverhuizersuitgegeven door het Algemeen Rijks-
64
ZEEUWSE EMIGRATIE NAAR AMERIKA 1840-1920
