EEN SPREUKPIJP UIT DE FRANSE TIJD
D. van der Linden* en J.J.B. Kuipers**
Het Provinciaal Depot voor Bodemvondsten (PDB) in Middelburg, een instelling gespecialiseerd
in bewaring, registratie en documentatie van Zeeuwse archeologische voorwerpen en gegevens,
stimuleert melding door particulieren van hun archeologische vondsten. In ruil voor het bekijken
en beschrijven van de vondsten door het Depot, ontvangt de melder gratis gegevens over de
determinatie en datering van zijn of haar vondst. Door presentaties (o.a. tijdens de jaarlijkse Open
Monumentendag), publiciteit en archeologische publicaties door of met medewerking van het
PDB vinden steeds meer mensen hun weg naar het Depot. Door verschillende mensen
aangebrachte losse vondsten geven samen soms een aardig beeld van een bepaalde vondst
categorie, zoals het van politieke symbolen en teksten voorziene gebruiksgoed uit de Patriotten
en daaropvolgende Bataafs-Franse Tijd.
In 1996 toonde mw. D. de Koning-Kastelijn
uit s-Gravenpolder een interessante
pijpenkop uit deze boeiende periode van
onze vaderlandse geschiedenis. Het gaat om
een zogenaamde 'spreukpijp'. De pijpenkop
heeft drie onder elkaar liggende tekstbanden
(reliëfdecoratie) met de leuze LIBERTE,
EGALITE, FRATERNITE.
Deze Franse spreuk, vertaald in het
Nederlands als 'Vrijheid, Gelijkheid en
Broederschap', werd in de Franse Tijd
gebruikt als aanhef of motto op officiële
documenten, en was ook terug te vinden op
diverse gebruiksvoorwerpen.
In 1795 marcheerden Franse troepen ons
land binnen (het huidige Zeeuws -
Vlaanderen smaakte dit genoegen al in
1794) en vluchtte prins Willem V naar
Engeland. In hetzelfde jaar werd de
Bataafse Republiek uitgeroepen.
'Politiek correcte' pijpen
Voor de pijpennijverheid betekende de
nieuwe tijd, dat er geen pijpen meer
mochten worden vervaardigd met
Orangistische afbeeldingen en teksten. Het
stadsarchief van Gouda meldt een aanvaring
op 9 oktober 1798 tussen de municipale raad
en de Oranjegezinde pijpmaker Gloudt
Marthée. Deze werd ervan beschuldigd
pijpen met oproerkreten als ORANJE
BOVEN of VIVAT ORANIE te
vervaardigen en te verkopen. Na een
aanklacht door de Franse agent van politie
La Pieure moest de pijpmaker onmiddellijk
met deze activiteiten stoppen; ook moest hij
de betreffende pijpvormen in bewaring
geven.'
Oranjepijpen vormden één van de typen
14