Walcheren biedt daarover de meeste gegevens. Van de 447 volwassenen kwamen 45 personen
terug om soms jaren later weer te vertrekken. Dit aantal past bij de schattingen over de landelijke
trend.23 Dit aantal hing samen met de toename van het aantal ongehuwde emigranten, omdat zij
flexibeler waren en minder verantwoordelijkheden voor anderen hadden, maar uit het onderzoek
bleek ook een fors aantal gezinnen heen en weer te reizen. Het netwerk aan agentschappen van
scheepvaartmaatschappijen, de frequente afvaarten in Antwerpen en Rotterdam en de betaalbare
tickets maakten een geregeld verkeer mogelijk.
8. De banden tussen Amerikaanse plaatsen en Zeeuwse plaatsen bleven in stand. Kranten werden
doorgestuurd, bezoeken afgelegd en nieuwe emigranten verwelkomd. De continuïteit met de
bestemmingen in de negentiende eeuw is zeer sterk. In dat opzicht is er zeker sprake van een
Zeeuws patroon.
9. Verschillen tussen rooms-katholieke en protestantse emigranten zijn het best zichtbaar in
Zeeuws-Vlaanderen en uitten zich vooral in de oververtegenwoordiging van gezinsmigratie
onder katholieke gezinnen en in hun vertrek naar andere (vooral stedelijke) bestemmingen.
10. De Eerste Wereldoorlog had veel invloed op het emigratieverloop vanuit Zeeland. Vanuit
Tholen, Midden Zeeuws-Vlaanderen en Schouwen lag de emigratie nagenoeg stil, alleen uit
Walcheren bleef de emigratie redelijk op peil totdat de Verenigde Staten in april 1917 aan de
oorlog gingen deelnemen. De te verwachten inhaalslag in 1919-1920 bleef beperkt.
Ter afsluiting een fragment van de hand van Jacobus Nieuwenhuis uit 1880 die in Oostburg
(Wisconsin) een bladzijde ol kon schrijven over de Zeeuwen die hij in zijn omgeving kende en
waarmee hij illustreerde hoe hecht de relaties waren en, zo weten we nu, bleven:
Onze buurman Westerbeek,
die komt ook uit Zeelands streek
Uit Walgeren bij u bekend,
Van Westkappelle 't Uitterst end.
Zoo ook med Piet Verhage,
't Is een man al oud van dagen
Die komt ook uit 't zelfde land,
en woont aan de linker hand.
Dan is er nog een Vergouwe,
die nooit lust had om te trouwe
En zijn zuster uit Kadzand,
wonen op tien akkers land.24
Noten
1Zie voor een uitvoeriger inleiding op dit onderwerp mijn artikel "De natie van vele naties'. Immigranten in de Verenigde
Staten, 1776-1924', in Eduard van de Bilt en Joop Toebes, red., Een samenleving op de rails. De Verenigde Staten
tussen 1776 en 1917 (Nijmegen: SUN. 1995) p. 199-230.
2. Lance E. Davis, Richard A. Easterlin, William N. Parker, red., American Economie Growth: An Economist's History of
the United States (New York 1972) p. 156-158.
3. P.R.D. Stokvis, De Nederlandse trek naar Amerika, 1846-1847 (Leiden 1977) p. 160.
4. Dat deden bijv. de Zwemers van Oostkapelle, zie Henry S. Lucas, Netherlanders in America. Dutch Immigration to the
United States and Canada, 1789-1950 (Ann Arbor 1955) p. 38-39.
5. Michael Wintle, 'Positive and negative motivation in Dutch Migration to North America: The case of the province of
Zeeland in the nineteenth century', in Rosemarijn Hoefte en Johanna C. Kardux, red., Connecting Cultures: The
Netherlands in Five Centuries of Transatlantic Exchange (Amsterdam 1994) p. 135-153.
6. J.L. Krabbendam, 'Van Zeeland naar Zeeland. De ontwikkeling van het dorp Zeeland in Michigan, 1847-1860',
Nehalennia 114(1997): 31-46.
7. Lawrence J. Taylor, Dutchmen on the Bay: The Ethnohistory of a Contractual Community (University of Pennsylvania
Press, 1983).
15
