VAN WALCHEREN NAAR DE VERENIGDE STATEN:
EMIGRATIE IN DE PERIODE 1900-1920
Joke M. Blaas-Rademaker
Ondanks het feit dat het Kanaal door Walcheren en de spoorlijn tot Vlissingen al in 1872
respectievelijk 1873 gerealiseerd waren, bleef Walcheren in de negentiende eeuw nog een
betrekkelijk geïsoleerd gebied. Walcherenaren hadden over het algemeen niet de financiële
middelen of de behoefte en/of noodzaak om het (schier-jeiland te verlaten. Familiebanden en
relaties in de woonomgeving bleven hierdoor sterk. Voor het onderzoek naar emigratiepatronen zijn
deze relationele banden van groot belang. Ondanks het feit dat ik de betrokken emigranten niet
persoonlijk gekend heb. is via het archiefmateriaal een redelijk goed inzicht te verkrijgen over de
beweegredenen die tot emigratie leidden.
Tot op heden is over emigratie in deze specifieke periode in Zeeland weinig onderzoek gedaan. In
diverse publicaties van de Amerikaanse onderzoeker Swierenga wordt aan de hand van de
Nederlandse emigratiecijfers de veronderstelling gedaan dat er in het begin van de twintigste eeuw
een omslag zou zijn geweest van plattelands- naar stedelijke emigratie. In mijn onderzoek heb ik
geprobeerd vast te stellen of deze tendens ook merkbaar is in het Walcherse emigratiepatroon.
Methode
Bij mijn onderzoek over Walcherse emigranten naar Noord-Amerika in de periode 1900 - 1920 heb
ik in de eerste plaats geprobeerd de persoonlijke gegevens - leeftijd, beroep, burgerlijke staat, e.d.
- van deze emigranten te achterhalen. Hiertoe ben ik begonnen met in de bevolkingsregisters' alle
namen op te zoeken van de mensen die in deze tijd vertrokken. Aanvullende informatie vond ik in
kerkregisters2 en het archief van de Holland Amerika Lijn.3 Veel emigranten vertrokken volgens
een patroon dat kettingmigratie wordt genoemd. Via de geboorteregisters van de Burgerlijke Stand
kunnen familierelaties achterhaald worden.4 Vaak blijkt dan dat broers en zusters elkaar met
tussenpozen volgden.
Volgens de telling in de bevolkingsregisters emigreerden in de periode 1900-1920 in totaal 745
personen van Walcheren naar Noord-Amerika. Ten opzichte van de overige Zeeuwse regio's was
het aantal emigranten van Walcheren niet bijzonder hoog; gemiddeld 6,8 procent van het totaal
aantal Zeeuwse emigranten kwam uit Walcheren.
Het gaat om 451 volwassenen en 294 kinderen; 241 volwassenen emigreerden in gezinsverband, al
dan niet met kinderen. 210 volwassenen (166 mannen en 44 vrouwen) vertrokken als
alleengaanden, meestal vrijgezel.
Voor de meeste mensen, vooral de mensen met een gezin, was het vertrek naar Amerika definitief.
Zij moesten hun bezittingen verkopen, hun baan opzeggen en de schoolopleiding van hun kinderen
stopzetten.
Voor vrijgezellen was de stap dikwijls minder definitief. Zij woonden nog in bij ouders of in een
ander gezin als commensaal. Ook woonden deze vrijgezellen vaak als dienstbode of knecht in het
huis van de werkgever. Bezittingen hadden zij nauwelijks en als vrijgezel waren zij niet gebonden.
Het besluit tot vertrek was hierdoor gemakkelijker, maar eenmaal in Noord-Amerika aangekomen
en aldaar werkzaam, was de stap om na een aantal jaren weer naar de geboorteplaats terug te keren
ook gemakkelijk te nemen.
Als oorzaak van vertrek worden meestal economische omstandigheden genoemd. Vooral voor
gezinnen heeft kettingmigratie daarnaast echter ook een grote rol gespeeld. Familieleden in
Amerika misten hun verwanten. In hun correspondentie stelden zij de situatie rooskleurig voor en
drongen erop aan hen te volgen, al dan niet met het voorstel de overtocht te betalen. De thuisblijvers
37
