ZEEUWSE KRACHTTERMEN
Of de verwantschap tussen Zeeuws en Chinees
Hans de Vos
In het katern 'Buitengebied' van de Provinciale Zeeuwse Courant van 15 juni 2004 verscheen van
de hand van Engel Reinhoudt een bijdrage getiteld 'Woorden die a eigelik nie meuge', over
allerhande bekende en minder bekende Zeeuwse taboewoorden. De onderstaande overdenking is
een reactie daarop, met speciale aandacht voor klanken en emoties.
Gelukkig blijken ze toch te bestaan, de woorden die a eigelik nie magge. Stel je voor: als ze niet
zouden bestaan, dan zou een niet onbelangrijk deel van mijn culturele Zeeuwse achtergrond slechts
een verzinsel kunnen zijn, en zou ik hier wellicht leven als een vreemde in eigen land. Als roomse
Bevelander ken ik echter veel van dergelijke woorden als uitdrukkingen voor allerhande
verschillende emoties, zowel negatieve als positieve. Ze kunnen bijvoorbeeld liefde uitdrukken of
haat, blijdschap of verdriet, geluk of tegenspoed. En dit zijn precies het soort gevoelens waar het
Zeeuws weinig of geen uitdrukkingen voor kent, want op emotioneel gebied is het Zeeuws een erg
arme taal. Dit komt misschien omdat in vroeger tijden de Zeeuw werd geacht om nooit zijn of haar
gevoelens te laten blijken. Dat zou dan meteen verklaren waarom we buiten de provincie vooral
bekend staan als een stug volkje; en zunig, ook met woorden. De weinige emotionele woorden die
er desondanks bestaan, worden bovendien vaak gehoord, gezien en bestempeld als een vloek!
Er zijn werkelijk weinig van dergelijke emotiewoorden, en het mij meest bekende daarvan is wat
men in het Nederlands vaak omschrijft als 'gvd'. En wat is er dan zo Zeeuws aan dit woord, zult u
wellicht denken? Welnu, in de eerste plaats is dit een woord dat velen van ons bijna met de paplepel
is ingegoten, alhoewel het thuis natuurlijk door niemand ooit gebruikt werd. Maar ja. men is nu
eenmaal wel eens van huis, en de paus is onfeilbaar, maar hij verstaat geen Zeeuws. En in de tweede
plaats? Ja, nu wordt het toch interessant: het Zeeuws vertoont een zekere verwantschap met het
Chinees! Door namelijk één woord op verschillende manieren uit te spreken, krijgt datzelfde woord
steeds een andere betekenis. Op deze manier kan men dus allerlei emoties uitdrukken met slechts
één woord, waarbij dit op verschillende manieren wordt beklemtoond, verkort, of juist verlengd. Zo
kon het gebeuren dat ik eens twee mensen elkaar om de hals zag vallen onder het uitroepen van
luide gvd's. Een ontroerend moment was dat. Of dit nu typisch Zeeuws is? Welnee, want ik heb
dergelijke situaties ook onder de Limburgers meegemaakt. Maar het is wel typisch spreektaal, dus
het is óók Zeeuws. En voor alle duidelijkheid: bovenstaand woord heeft weliswaar een ó-klank,
maar het wordt zelden of nooit gebruikt om daarmee iets of iemand te belasteren. Dat weten de
roomsen ook wel: God is boven in den emel, en jie bin ier benee; dus daèrom ka je beter mae nie
tevee zegge (Pred. 5:2).
Een dergelijke uitroep is dus meestal een uiting van persoonlijke, innerlijke emotie, en als zodanig
kan het dienen als een verrijking van de Zeeuwse vocabulaire met minimaal één woord. Maar
gelukkig zijn er ook nog andere uitbreidingsmogelijkheden, hoewel deze weer niet iedereen even
aangenaam in de oren zullen klinken. Zo is er de uitroep stikt de moorddie vaak wordt verzacht
door eraan toe te voegen: op 't bestieboord. Zeeuws van de bovenste plank, lijkt me, en de moeite
waard om bij deze ook eens schriftelijk vastgelegd te worden. En ook wat meer bijbels
geïnspireerde uitroepen, die eveneens zelden of nooit op schrift worden gesteld, maar die wel
degelijk bestaan. Bijvoorbeeld jezusmiena, dat zoveel betekent als jeeminee, jezusmariajozef
waarbij de hele Heilige Familie om bijstand wordt gevraagd, ocheêre en ochotte als Zeeuwse
varianten van o jee, en tenslotte hottallejoden, dat in betekenis dicht in de buurt van de bekende
drieletterige afkorting komt.
26
