T. de Kruijf e.a. (red.). Atlas van historische vestingwerken in Nederland: Zeeland (Zuthphen:
Walburg Pers, 2004). 296 blz., ISBN 90-5730-313-2, 34,95.
De reeks Atlas van historische vestingwerken in Nederland verschijnt onder auspiciën van de
Stichting Menno van Coehoorn, die in 2004 de 300ste sterfdag van haar naamgever herdacht met
een reizende tentoonstelling en tal van andere activiteiten. Het deel Zeeland van de Atlas verscheen
aan de vooravond van de Open Monumentendag 2004, die ook in het teken van verdedigingswerken
stond.
Dit lang verbeide deel over Zeeland volgt dezelfde opzet als die van de laatst verschenen delen van
de Atlas, Limburg en Noord-Brabant. De beschrijving van de, merendeels per regio gerangschikte
vestingwerken wordt voorafgegaan door drie hoofdstukken waarin de geografische, staatkundige en
militaire verbanden worden behandeld. In de Zeeuwse atlas zijn die hoofdstukken gewijd aan het
water als bondgenoot (auteur A.J. Beenhakker), de staatkundige en militaire geschiedenis in
hoofdlijnen (auteurs J. Baalbergen en J.M. Smits) en de ontwikkeling van de vestingbouwkunde in
Zeeland (auteur T. de Kruijf). De hierop volgende objectbeschrijvingen zijn zoals gezegd per regio
of eiland gerangschikt. Na behandeling van de noordelijke eilanden worden voor Zeeuwsch-
Vlaanderen, historisch-vestingbouwkundig wel het interessantste deel van de provincie, vier
hoofdstukken gereserveerd. Tenslotte volgt een uit deze orde springend hoofdstuk van Hans
Sakkers over kazematten en bunkers, dat weer de hele provincie (in de Tweede Wereldoorlog) tot
onderwerp heeft.
Heel veel illustraties in deze geheel in zwart-wit uitgevoerde, maar mooi verzorgde uitgave tonen
hoe de Zeeuwse vestingen, forten, schansen, linies en batterijen er uitzagen. Verder zijn er
overzichtskaarten opgenomen, die ook kunnen worden gebruikt bij bezoeken aan nog bestaande
verdedigingswerken of andere 'veldtochten'. De publicatie wordt besloten met een zeer nuttige
woordenlijst en een dito, uitgebreid register. Men zou er na deze uitstekende documentaire
verzorging bijna niet meer over durven mekkeren, maar het is jammer dat de, in de vele
notenapparaten aangehaalde literatuur niet in één bibliografie achterin is samengebracht.
Onder de auteurs treffen we bekende archivarissen en zelandica-publicisten aan: regiospecialisten
als A.R. Bauwens (West Zeeuws-Vlaanderen), P. Blom (gemeente Veere), A.C. Tramper
(Vlissingen) en A.C.J. Willeboordse (gemeente Sluis). Ook 'Zeelandgeneralisten' als Ad
Beenhakker en Peter Sijnke zijn van de partij, hoewel de laatste het in dit boek houdt bij 'zijn'
gemeente Middelburg. Johan Smits, aan wie we onder meer een uitvoerige beschrijving danken van
het Fort Keizershoofd bij het in 1682 verdronken Valkenisse (Zuid-Beveland), gepubliceerd in het
boek Verdronken land. Valkenisse en Keizershoofd (1995), neemt in de atlas Zeeland met J.
32
