Aflevering 170 winter 2010
Een Zuid-Bevelands boek vanuit Bergens perspectief
Bergen op Zoom: havenstad en Scheldestad. Tot begin zestiende eeuw was
dat een uitgemaakte zaak. De Schelde stroomde immers van Antwerpen
naar Bergen op Zoom en dan westwaarts naar de Noordzee. Omstreeks
1300 had de Honte, als een andere en kortere tak van de Schelde naar de
Noordzee, kennelijk al zozeer aan betekenis gewonnen, dat deze de grens
tussen Holland/Zeeland en Vlaanderen kon gaan vormen.
Op de schutbladen van de hier besproken publicatie wordt een fragment
van de beroemde Scheldekaart van 1505 prachtig weergegeven. Daarop
worden de Schelde bij Bergen op Zoom en de Honte als kennelijk even
belangrijk en even breed afgebeeld. Kaarten van nauwelijks een eeuw later
geven ter hoogte van Saeftinghe een ondubbelzinnig brede Honte te zien en
bij Bergen slechts enkele armzalige stroompjes Schelde: de Boomkreek en
de Cromvliet.
Opmerkelijk genoeg presenteert Dekker in zijn standaardwerk over Zuid-
Beveland (1971) de laatmiddeleeuwse Schelde tussen Bergen en de Honte,
dus nog vóór de overstromingen van 1530 en volgende jaren, als een
smal en nogal lineair uitgevallen waterweg, die bovendien te oostelijk is
geprojecteerd.1 Dezelfde contouren van oostelijk Zuid-Beveland tegenover
Bergen op Zoom zijn ook toegepast in de huidige publicatie. De hierin
gebruikte kaarten zijn zeer overzichtelijk, maar zouden meer details mogen
bevatten om alle informatie beter te kunnen plaatsen. Gemist wordt de zeer
inzichtelijke 'Reconstructie van oostelijk Zuid-Beveland in 1560 etc.'.2
Direct na de overstromingen van 1530 raakte de verzanding van de Schelde
bij Bergen op Zoom in een stroomversnelling. Tegen deze voor de stad
rampzalige ontwikkeling werd door tijdgenoten indringend gewaarschuwd.
Enkele van deze goeddeels vergeefs gebleven inspanningen om de rivier
voor Bergen te bewaren komen aan bod in de zeer lezenswaardige
publicatie van Dekker en Baetens. Hun doorwrochte en inzichtelijke
interdisciplinaire studie biedt namelijk veel meer dan de titel doet
vermoeden. Naast een beeld van de Antwerpse betrokkenheid met
Zuid-Beveland vóór en na 1530 - het hoofdthema - biedt de publicatie
een pakkende beschrijving van de gestage en kennelijk onontkoombare
teloorgang van oostelijk Zuid-Beveland als gevolg van de stormvloeden van
1530 en volgende jaren, alsook de daardoor versnelde of minstens daarmee
samenhangende, voor Bergen op Zoom zo nadelige verlegging van de
hoofdstroom van de Schelde naar de Honte.
In de vijftiende eeuw waren er geen grote rampen opgetreden, was het
dijkbeheer verwaarloosd en waren veel dijken verzwakt door moernering.