m
GW
I'r
Nehalennia zomer 2022 nr. 216
SUC AS’.
SL-
9
8
Slot
Johan Michiel van Oort is niet de bekendste Sluizenaar.
Over de vraag of we hem wel een Sluizenaar mogen noe-
voor Natuurlijke Historie, buitengewoon hoogleraar in de
systematische dierkunde te Leiden, medeoprichter van de
Nederlandsche Ornithologische Vereeniging en schrijver
van tientallen wetenschappelijke publicaties. Een van zijn
standaardwerken was de imposante, vijfdelige De vogels
van Nederland (1922-1935).17
Via deze kring van sociale, artistieke en wetenschappelijke
relaties slaagde Jan van Oort erin een fors aantal expositie-
en tekenopdrachten te verkrijgen. Tot de laatste behoorde
de bestelling van illustraties voor boeken als Chineesche
karaktertrekken van W. Meischke-Smith uit 1895, Op
expeditie tegen de Dajaks van A.F. Cremer uit 1898, Vrien
den van allerlei slag van Mary Bamford uit hetzelfde jaar
en Veertien dagen op een ijsschots van Simon Abrahamsz
uit 1900.18 Ook maakte hij los te verkopen illustraties,
aquarellen en schilderijen van kikkers, padden, vogels en
andere dieren. Meerdere keren liet hij deze optreden als
mensen met een humoristisch-ironische inslag. Voor
beelden zijn ‘De ceremoniële intrede van een koninklijke
pad’ (aquarel), ‘Een pelikanengeschiedenis’ (tekening),
‘Vogelschieten in Gelderland’, ‘Een ij sb erenvrij age’ (teke
ning), ‘Een gierengevecht’ (aquarel), ‘Spelende kangeroes’,
‘Papegaaien’ (aquarel) en ‘De vogelraadvergadering’, dat hij
- mogelijk bij wijze van witz - in 1937 aan het gemeente
huis van Geldrop schonk. Van Oorts schilderijen, aquarel
len en tekeningen worden nog steeds geregeld aangeboden
op de kunstmarkt.19
De schrijver en de drie illustratoren van de boeken, behal
ve Van Oort ook Wenkebach en Jan Voerman jr., hadden
hierover steeds intensief overleg. Uiteindelijk verzorgde
Van Oort tussen 1906 en 1913 bijna driehonderd vogelil-
lustraties voor acht albums - en dat in een toenmalige to-
taaloplage van ruim 220.000 exemplaren. In 1914 waren er
plannen voor een Verkade-album over Zeeland. Jammer
dat dat er door het uitbreken van de oorlog, niet van geko
men is. Maar gelukkig werd dit gemis bijna vijfentwintig
jaar later in een ander album goed gemaakt.20
men, valt te discussiëren; hij verhuisde immers al na een
paar jaar uit zijn geboorteplaats. Tot zijn gedeeltelijke tijd
en kortdurige stadsgenoten behoorden, in chronologisch
omgekeerde volgorde, de woordenboekmakers Kornelis
ter Laan (in Sluis van 1895-1898), Jan Manhave (in Sluis
van 1850-1874) en Johan Hendrik van Dale (1828-1872).
Van enig contact tussen de beide laatsten en Van Oort
is niets bekend. Zij noch Van Oort hebben zich hierover
uitgelaten en ook het Sluise gemeentearchief, dat in 1944
grotendeels werd verwoest, geeft hierover geen aanwijzin
gen.
Ook van een bijzondere band met zijn geboorteplaats en
provincie is niets geweten, zelfs niet of hij nog een keer
zijn geboorteprovincie en -streek bezocht heeft. Maar dat
hij Sluis niet is vergeten blijkt uit enkele illustraties in de
Verkade-albums. Die reclamealbums waren een onmid
dellijk succes en gingen er in als gesneden koek’. Dat was
niet in de laatste plaats te danken aan de aantrekkelijke af
beeldingen, getuige de reacties van verzamelaars, recensies
in kranten en beoordelingen in tijdschriften en boeken.
De titel van dit artikel, verwijzend naar Van Oort, is een
citaat uit een van deze beoordelingen.23 Over deze albums,
Van Oorts afbeeldingen en andere Zeeuwse connecties
meer in het tweede deel.
Bijdrage aan Verkade-albums
Jan van Oort leerde Jac.P. Thijsse kennen via zijn broer
of/en hun gezamenlijke relaties. Thijsse begon bekend te
worden in het laatste decennium van de negentiende eeuw
via talrijke bijdragen aan kranten en tijdschriften over na
tuuronderzoek en -behoud. Thijsse en Van Oort begonnen
samen te werken bij de totstandkoming van de boeken In
het bosch (1901) en Het vogeljaar (1904-1905) en de eerste
jaargangen van het door Thijsse, Eli Heimans en Jasper Jas
pers in 1896 opgerichte De Levende natuur. Tijdschrift voor
natuursport. Deze samenwerking werd voortgezet, toen
Thijsse door de Zaanse koek-, beschuit- en chocoladefabri
kant Verkade gevraagd werd de tekst te verzorgen van een
aantal reclamealbums rond het thema ‘De jaargetijden’.
Huwelijk in Geldrop en overlijden
Ondertussen woonde Van Oort tijdelijk in Zwolle (1901)
en Beverwijk (1913).21 Zijn hoofdverblijf bleef afwisselend
Amsterdam en Den Haag. Drieënveertig jaar oud, huwde
hij in 1911 met de twee jaar jongere Rosalia Knaapen -
eerst, blijkens de huwelijksakte, op 16 en 23 april ‘zonder
sluiting’ in Den Haag, later op 23 en 30 april in Geldrop.
Net als dat van hun ouders was het huwelijk van Jan en
Rosalia er een binnen de eigen stand: Rosalia was de doch
ter van de burgemeester van Geldrop. Deze was tevens een
welgestelde textielfabrikant.
Het was ook in Geldrop waar Van Oort zich twee jaar
later vestigde en waar hij tot het einde van zijn leven zou
blijven wonen. Op 12 oktober 1938 overleed hij aldaar,
nog geen twee jaar later, op 3 juli 1940, gevolgd door zijn
vrouw. Johan Michiel van Oort werd eenenzeventig jaar
oud, Rosalia van Oort-Knaapen zeventig. Het huwelijk is
kinderloos gebleven.22
VEREENIGING „BjT.
Amsterdam.
i if*
i.
- S
Jan van Oort, Boerderij bij Sluis. Foto: auteur.
Jan van Oort, Kikvors met paardenbloem en twee vliegen,
Rijksmuseum RP-T-1978-15.
Brief 21 november 1895 van Jan van Oort als secretaris van Kunste-
naarsvereeniging St. Lucas te Amsterdam aan August Allebé, directeur
voor de Rijksacademie van Beeldende Kunsten te Amsterdam, Rijks
museum Bl-1950-17-319.
Noten
Gemeentearchief Sluis (GAS)/Huwelijken Sluis 1864, aktenr. 14.
Blankaert komt in akten ook voor als Blankert, Fanneke ook als
Tanneke. GAS/Geboorten Sluis 1865, aktenr. 38: Francina Petronella.
GAS/Geboorten Sluis 1866, aktenr. 32: Petrus. GAS/Geboorteakten
Sluis 1867, aktenr. 28: Johan Michiel. GAS/Geboorten Sluis 1871,
aktenr. 4: Julia Johanna. De geboorteakte van 1866 vermeldt het
beroep van Petrus van Oort als ‘buitengewoon opzigter’, in die van
1867 als grondeigenaar’ en in 1871 grondeigenaar en wethouder’.
GAS/Overlijdens Sluis 1869, aktenr. 37.
2. NN, Middelburg 13 Juli, Middelburgsche Courant, 14 juli 1870, p. 1
3. J. Immerzeel, De levens en werken van Hollandsche en Vlaamsche
kunstschilders, beeldhouwers, graveurs en bouwmeesters van het begin
van de vijftiende eeuw tot heden, Eerste Deel, Amsterdam, 1855, p.
278. Van der Aa, K.J.R. van Hardewijk, G.D.J. Schotel, Biographisch
Woordenboek der Nederlanden, Veertiende Deel, Haarlem, 1967, p.
140.
4. A.J. van der Aa, A. Weber, S. van Zanen, Kunstenaar op Java. De
reisdagboeken en riatuurtekeningen van Pieter van Oort (1825-1833),
Zutphen, 2021, pp. 21-33. https://nl.wikipedia.org/wiki/Pieter_van_
Oort.
5. K. Nieuwendijk, Met Van Oort naar verre oorden, ongepubliceerde
masterthesis, Universiteit Leiden, 2011, p. 88. GAS/Huwelijken Sluis
1864, aktenr. 14. K.H. Voous, In de ban van vogels. Ornithologisch
Biografisch Woordenboek van Nederland, Amstelveen, 1995, p. 385.
6. https://www.genealogieonline.nl/genealogie-hauer/I884.php. M.
de Meulder, Jean Dulieu in: J. van Coillie, W. van der Pennen, J.
Staal, H. Tromp (red.), Lexicon van de jeugdliteratuur, oktober 2007:
https://www.dbnl.org/tekst/coilOO IlexiO l_0 l/lvdj00282.php.
7. Gemeentearchief Barneveld/Geboorten Barneveld 1876, aktenr. 162.
8. Schipper Verduijn. Uit het leven op en langs de Zeeuwsche stroomen,
’s-Hertogenbosch, 1880. Bootsman Barend, De Tijdspiegel, 38, 1881,
pp. 307-346. Wouter Leuvenaar en twee andere vertellingen, s-Gra-
venhage, 1882. Uit het koopvaardijleven, Heusden, 1883. Aan wal en
aan boord, s-Gravenhage, 1883. Citaten uit recensies: H.E. Beunke
in: De Gids, 44,1880, p. 188 en De Tijdspiegel, 37, 1880, p. 291. Ook
NN in: De Tijdspiegel, 39, 1882, pp. 298-299 en NN in: De Tijdspiegel,
40,1883, p. 429.
9. Gemeentearchief Den Haag, Burgerlijke Stand/Overlijden, Archief
335-01, inv.nr. 1383, Overlijdens 1893 aktenr. 910. ld., inv.nr. 1448,
Overlijdens 1908, aktenr. 2167. Overlijdensadvertentie, Provinciale
Noordbrabantsche en s Hertogenbossche Courant, 25 maart 1893, p.
15.
10. C. Hekker, Kunstenaars in Artis rond 1900. De portefeuille, aange
boden aan dr. Coenraad Kerbert, Holland. Themanummer Dieren
tuinen in Holland, 20, 4/5,1988, pp. 262-265. M. Coesèl, Natuurlijk
Verkade. Het verhaal van de albums, Zaandam, 1999, p. Tl
11. In bezit van schrijver dezes.
12. Rijksmuseum Amsterdam, BI-1950-17-319. Brief als secretaris van
‘St. Lucas’ aan Allebé, 21-11-1895. JJ. Heij, Henkebach, Ludwig Wil
lem Reymert, Vereniging Vrienden Nieuwe Kunst 1900:
https://www.wnk.nl/2018/01/29/wenckebach-ludwig-willem-reymert.
13. https://rkd.nl/nl/explore/artists/89365 (Johan Michiel van Oort).
http://nl.wikipedia.org/wiki/Jan_van_Oort. P.M.J.E. Jacobs, Beeldend
Benelux. Biografisch handboek, deel 2, Tilburg, 2000, p. 504: tweede
secretaris van ‘Artis et Amicitiae’ van 1903-1908.
14. L. Berkhout, e.a. (red.), Natura Artis Magistra. Verhalen over cultuur,
landschap en natuur, Hilversum, 2021, p. 46. Hekker, pp. 266-267.
Gek (of typerend) genoeg heeft zij geen eigen lemma gekregen in
Voous. Zij wordt iïi een bijzinnetje slechts genoemd op idem, p. 334,
in relatie tot Jan van Oort. Ook ontbreekt over haar een wikipedia-
pagina. Wel: https://www.artis.nl/nl/ontdek/verhalen/marie-kelting/.
15. Jacobs, p. 133. Voous, p. 465. Coesèl, p. Tl
16. Voous, pp. 383-385.
17. Zie nootnr. 15. E.D. van Oort, Ornothologica neerlandica. De vogels
van Nederland, s-Gravenhage, 1922-1935.
4 ffl/'-
