Zeeuwse namen voor de okkernoot
m
m
Nehalennia winter 2022 nr. 218
Veronique De Tier en Piet van Sterkenburg
WALNOOT WZD
18
19
Hervormde gemeente. Zij willen er een armenhuis in vesti
gen. Het gezin Van Broek-Fles vertrekt, na de verkoop, naar
Steenbergen. Dat is niet hun laatste woonplaats. Het is in
Vlissingen dat Levi overlijdt; Eva overlijdt te Rotterdam.
De leden van het gezin Van Broek zijn niet de eerste
joodse inwoners van Tholen-stad. Op een lijst van 20 de
cember 1813, bestemd voor mannen van 17 tot 45 jaar die
opgeroepen zouden kunnen worden voor militaire dienst,
komt de naam van Moses Levi Van Munden voor. Een
ongeveer 37-jarige ongehuwde koopman, oorspronkelijk
afkomstig uit Amsterdam.
Nog een Van Munden, Salomon Levi, komt met dochter
Clara in 1816 naar Tholen-stad. Beiden vertrekken een
Het is weer de tijd van het jaar. In bossen liggen er bolsters
van okkernoten en kastanjes. Met de okkernoot wordt
meestal de vrucht van de gewone okkernotenboom
bedoeld. Het is een grote loofboom met wijde kroon en
grillige takken. De bladeren hebben een sterke, onaange
name geur en werden vroeger vaak gebruikt om insecten
weg te houden. De vrucht wordt omgeven door een harde,
tweedelige schaal, de dop. Tijdens de groei aan de boom is
ze ook nog beschermd door een stevige groene bolster die
als de noot rijp is openbarst.
In de middeleeuwen heerste het idee dat de noot gees
teszieken kon genezen - de vrucht van de boom lijkt
immers op menselijke hersenen. De okkernoot werd ten
tijde van de Romeinen opgedragen aan de god Jupiter.
De wetenschappelijke benaming Juglans regia verwijst
daar nog naar. Juglans is een samentrekking van lovis
glans, wat 'eikel van Jupiter' betekent. De Romeinse god
Jupiter is dezelfde als Zeus bij de Grieken, en was de god
van de vruchtbaarheid. De oude Grieken zouden tijdens
huwelijksplechtigheden noten rondgestrooid hebben, om
de vruchtbaarheid van de verbinding af te smeken. De
soortnaam regia wijst op de benaming 'koninklijke noot'
die Dioskorides, een beroemd Grieks arts en botanicus uit
de eerste eeuw na Christus, aan de soort gaf.
jaar later naar Breda waar Salomon Levi de functie van
chazan (voorzanger) en onderwijzer gaat vervullen. Twee
andere inwoners zijn: Godsius Jacob Fles (in 1830) en
Engeltje Frenk (periode 1822-25). Van Engeltje weten we
dat ze op 20 april 1795 in Rotterdam geboren was. Ze is
de dochter van Marcus Henoch Frenk en Saartje Levij en
trouwde met Samuel Marcus Barkelau. Na diens overlijden
hertrouwde ze op 28 september 1836 te Zierikzee met de
borstelmaker Arend Abraham Schooningh. Ze is in Til
burg op 19 februari 1855 overleden.
Ook de naam Cohen klinkt enige tijd, vanaf 1810, in de
straten van de stad Tholen. Mozes Joseph Cohen is ge
trouwd met Eva Jacob Levie. Zij worden daar op 19 no
vember 1811 de ouders van een zoon: Samuel Cohen. En
er volgen nog vijf kinderen. Mozes werkt vanaf 1810 zowel
als slager als koopman in en op Tholen. Ook Brouwers
haven kende enige tijd (1827-1834) een Joodse slager met
dezelfde naam. Deze woonde op het adres wat nu Markt
22 is.
Een andere opvallende naam is Polack. Op 21 september
1818 wordt Vogeltje Levie Polack geboren, dochter van
Levi Elkan Polack en Judick Philip Cohen.12 Dan is er nog
Meijer Levi die zich Meijer Levi Van Wassenaar laat noe
men. Hij is gedurende een aantal jaren slager in Tholen-
stad.
Ook de al eerder genoemde naam Stokvisch komen we
hier tegen, maar dan zitten we al in de 20ste eeuw. Op 25
september 1930 trouwt de uit Amsterdam afkomstige dia
mantwerker Salomon Stokvisch, zoon van Wolf Stokvisch
(ook diamantwerker) en Sara Elisabeth Weening, met de
25-jarige Emma Alexandria Bonner. Emma is in Antwer
pen geboren en zij is de dochter van Jacobus Josephus
Bonner (schilder) en Josephina van de Wai.
De laatste plaats van het rondje Tholen komt in zicht en
dat is Scherpenisse. Maar dat is voor de volgende keer.
(wordt vervolgd)
Walnoot
In de standaardtaal hoor je zowel okkernoot als walnoot.
Deze noot komt oorspronkelijk uit Azië. De Romeinen
brachten hem mee en vanuit Frankrijk veroverde de noot
uiteindelijk heel Europa. Toen de Germaanse volkeren de
noot leerden kennen, was deze voor hen van Romaanse
oorsprong en kreeg hij de naam Waalse noot, ‘noot uit het
land van de Walen ter onderscheiding van de inheemse
hazelnoot. Het woord Waal(s) betekende oorspronkelijk
vreemdeling’. Germaanstalige volkeren zijn met dit woord
hun Romaanstalige buren gaan benoemen. Franstalige
bewoners van België worden door Nederlanders en Vla
mingen Walen genoemd. Duitsers bestempelen alles wat
Romaans is met Welsh. Wallis is een Franstalig kanton in
Zwitserland, dat grenst aan Duitstalige kantons en de En-
gelsen tot slot noemen hun Keltische landgenoten Welsh.
noot
okkernoot
telnoot
2^;
Tholen-stad, ZB PB 22567.
i.
3.
5.
7.
8.
Stadhuis te Tholen, Zeeuws Archief, Zeelandia Illustrata,
deel III 295-2106.
Noten
Of hij de speciale Joden-eed, die veel steden in die tijd nog hadden,
heeft gebruikt is helaas niet meer na te gaan.
2. Gemeentearchief Tholen (GAT), Stad en gemeente Sint-Maartens-
dijk 1577-1936, Resoluties en notulen van de gemeenteraad 1813-
1936. Inv.nr. 3/224.
GAT, Notariële Akten: 1670, 1687, 2760, 2953-2158, 2959-2380,
2988-1059, enz.
4. S.S. Coronel. ‘Middelburg voorheen en thans. Bijdrage tot de kennis
van den voormalige en tegenwoordige toestand van het armenwezen
aldaar Middelburg. 1859. En ook: ‘De scarlatina-epidemie in Zeeland
in 1857, 1858 en 1859.’ Middelburg, 1860.
Zeeland kent zes Joodse begraafplaatsen; in Goes, Middelburg (2),
Vlissingen (2) en Zierikzee.
6. Verwijst naar de tekst van Misjlee (Spreuken) 12:4.
In het jodendom hanteert men een afwijkende lunisolaire kalender.
Iedere Joodse maand begint en eindigt dan ook met nieuwe maan,
wanneer de maan vanaf de aarde niet zichtbaar is.
Ook Levi Van Broek is te Bergen op Zoom begraven.
9. ZA, 994 Oorspronkelijke Aanwijzende Tafels (OAT s) Zeeland, 1832
(1843).
10. ZA, 55 Archief van de NIHS-Middelburg, correspondentie 1826
11ZA: Archief van de rechtbank van Eerste Aanleg te Zierikzee 1811-
1838, inv.nr. 12/587.
12. In 1819 woonde Barend Marcus Polak en Maria Polak in Tholen-
stad.
