‘Minder artistiek, maar meer natuurgetrouw’ deel 3
Wil
SÊfH I
■t k
m
m
V
c ONZE
CROOTE
RIVIEREN
Nehalennia winter 2022 nr. 218
Arco Willeboordse
11
10
sluitgat tussen de caissons werd door. Ze vertrokken naar
de vergrote haven van Colijnsplaat op Noord-Beveland.
Ook in het Brouwershavense Gat tussen Schouwen en
Goeree-Overflakkee werd tussen 1962 en 1971 een dam
gelegd. Dat betekende het einde van het thuis garnalen
pellen en de garnalenverwerking in Brouwershaven door
Frans Jansen. De verwachting was, dat de garnalen het
niet zouden overleven in het stilstaande, zoute water van
de Grevelingen.
In 1990 werd thuis garnalen pellen in Nederland verbo
den. Dan maar met gekoelde vrachtwagens naar Marokko
en terug, zo snel mogelijk.
Johan Michiel van Oort (roepnaam Jan) werd geboren in
Sluis in 1867. Zijn ouders waren Petrus van Oort, opzigter
bij ‘s rijks Waterstaat’ en Fanneke Blankaert, dochter van
de plaatselijke arts. Het gezin van Oort, verder bestaande
uit twee meisjes en een jongen, verhuisde naar Barneveld,
alwaar in 1876 Eduard Daniël werd geboren. Deze zou het
schoppen tot directeur van het Rijksmuseum Natuurlijke
Historie in Amsterdam, buitengewoon hoogleraar syste
matische dierkunde in Leiden en schrijver van tientallen
wetenschappelijke publicaties.
Van Oort studeerde van 1883-1888 in Amsterdam en
werkte en woonde van 1888-1913 in de hoofdstad, Zwolle,
Beverwijk en Den Haag. In 1911 huwde hij te Geldrop met
Rosalia Knaapen, dochter van de burgemeester aldaar. Hij
vestigde zich er twee jaar later en overleed aldaar in 1938,
zeventig jaar oud.
Kunstschilder van beroep, tevens vaardig in aquarel- én
tekentechnieken, legde hij zich na circa 1895 toe op dier-
voorstellingen. Op enkele beeldde hij ook een boerderij in
de buurt van zijn geboorteplaats, ‘By Sluis’.
DOOP
DP7AC PTHY5SE
i
Zeelandalbum gaat niet door
Na voltooiing van het tweede reeks albums sloeg Verkade
een andere richting in met een nieuwe vierdelige serie,
gewijd aan wandellocaties. Begonnen werd met Langs de
Onze groote rivieren
Toch vergat men Thijsse niet, die ondertussen zijn blik
veld, kennis en inzicht verbreed had tot het menselijk
bedrijf in relatie tot het Nederlandse natuurlandschap. In
nog precies. Ook het meevaren en zeilen hijsen op die
oude hoogaars Arm 17, de enige die nog met een spriet-
tuig met vlieger kan varen, kwam aan bod. Op de visserij-
dag in juni kwam ik Arnemuidense vissersvrouwen en een
visser tegen. De vrouwen waren in de s zondagse dracht
zeer geconcentreerd garnalen aan het pellen, s Zondags
echter werden vroeger geen garnalen gepeld. Vroeger deed
het hele gezin hieraan mee. De visser, Lieven Kusse, was
netten aan het breien voor de garnalenvisserij. Het is nu
allemaal een fraai stukje Zeeuwse folklore geworden, maar
de realiteit van alledag is het niet meer. Ook de aan garna
lenvisserij verbonden armoede is verdwenen.
De natuui dichter bij huis
Vanwege de oorlog kostte het Verkade grote moeite om
het derde viertal te realiseren. Er was gedurende en na de
oorlog gebrek aan alles en het welvaartsniveau was dras
tisch gedaald. Van het laatste deel, Friesland (1918), werd
slechts 16.000 exemplaren verkocht. Pas in 1925 kon het
bedrijf de draad weer oppikken en verscheen tot 1940 elk
jaar weer een album, waarbij aanvankelijk gekozen werd
voor natuur, dichter bij huis. Zo werden albums uitge
bracht als Mijn aquarium (1925), Bloemen in onze tuin
(1926), Kamerplanten (1928), De boerderij (1936). Voor
een aantal van deze onderwerpen vond men Thijsse met
zijn nadruk op de wilde, vrije natuur, wat minder geschikt.
En misschien hijzelf ook. Vandaar dat meestal gekozen
werd voor andere schrijvers.3
Zuiderzee en volgens plan zou daarna het album Zeeland
volgen. Thijsse hield van de zee, strand en duinen en had,
hoewel geboren in Maastricht en opgegroeid in Grave, met
Zeeland een speciale relatie via zijn Middelburgse moe
der. Jammer genoeg gooide het uitbreken van de Eerste
Wereldoorlog in juli 1914 roet in het eten: er mocht van
de autoriteiten om redenen van nationale veiligheid niet in
Zeeland getekend en gefotografeerd worden. Begrijpelijk:
in augustus-september marcheerden tienduizenden Duitse
soldaten op slechts een enkele tientallen kilometers van de
Zeeuws-Belgische grens richting Frankrijk. Vanaf oktober
bezette het Duitse leger Noordwest-België tot aan dezelfde
grens. En zowel de geallieerden als de Duitsers maakten
plannen om, wanneer nodig, Zeeland binnen te vallen.
Omdat Zeeland gesloten was, kozen het Verkade-bestuur
en Thijsse voor een album over De Vecht. Van Oort droeg
niet meer bij aan de Verkade-albums, hij was toch vooral
vogel-, geen locatie-illustrator.2
Jan van Oort, Jac.R Thijsse, de Verkade-albums en Zeeland
Jan van Oort kreeg vooral nationale bekendheid door zijn
bijdrage aan acht albums, geschreven door de bekende na
tuuronderzoeker en -popularisator Jac. R Thijsse en uitgege
ven door firma Verkade. De albums waren gewijd aan de
jaargetijden (1906-1910) en landschapstypen (1910-1913),
waarvoor Van Oort bijna driehonderd afbeeldingen ver
zorgde, vooral van vogels. Een bijzondere afbeelding is een
afbeelding van kauwtjes met het Sluise Belfort op de ach
tergrond. Misschien mogen we in een afbeelding van een
ploegende boer een Zeeuwse waleploeg herkennen. Maar er
zijn meer relaties tussen onze provincie en de albums.1
De tentoonstellingen in Brouwershaven lieten een stukje
van het belangrijke visserijverleden in de Smalstad zien.
Dit is vergelijkbaar met wat in allerlei andere vissersplaat
sen in de Zeeuwse Delta speelde. In het gezelschap bij de
Vrouwen van Nu, trof ik Johan van de Weele, die als klein
kind nog had geholpen met garnalen pellen. Hij wist het
I
ISOMMHM
9.
Aan boord van de Arnemuiden 17 uit 1878, in de Haven van Brou
wershaven met de kookketel voor de garnalen, voor het achteronder
de Vrouwen van Nu in 2022, met schipper Leen van der Mark aan het
roer en Geertje Jansen, dochter van de garnalenhandelaar EJansen en
M.E.Jansen-Glas. De man rechts, net voor het achteronder is Johan van
de Weele, die als kind nog had geholpen met garnalen pellen, collectie
auteur.
Op de Visserij dag in Arnemuiden, juni 2022, waren vissersvrouwen,
links Tonny Kusse en rechts Janny Schroevers in ’s zondags dracht,
garnalen aan het pellen. Ze zijn vrijwilligers bij het Museum van
Arnemuiden. Het is echt een fraai stukje Zeeuwse folklore geworden.
Collectie auteur.
Uit: Jac. P. Thijsse,
Onzegroote rivieren,
Zaandam, 1938, foto
auteur.
De auteur, Peter Vleugel, achteraan, midden, helpt mee de zeilen van
de Arnemuiden 17 te hijsen, collectie auteur.
Jan Voerman jr., Westerschelde. Uit: Jac. P. Thuijsse, Onzegroote rivie
ren, Zaamdam, 1938.
i
Noten
1. Samengevoegd citaat bladzij 329/330 in Supplement Woordenboek
der Zeeuwse Dialecten.
2. Citaat bladzij 305 in Supplement Woordenboek der Zeeuwse Dialec
ten.
Bronnen/Geraadpleegde literatuur
6. Corina Jansen stelde de tentoonstelling in Brouwershaven samen:
Opgevist en opgedist, Het Brouwse verhaal van de garnaal, 2022.
7. Geertje Jansen vertelde het verhaal van haar vader Frans Jansen en
moeder M.E.Jansen-Glas over de garnalenhandel.
8. Leen van der Mark was de schipper op de gerestaureerde Arm 17,
de oudste nog varende hoogaars met spriettuig.
Het bestuur van de Vrouwen van Nu: René van der Hulle-Ossedrij-
ver, Pia Krijger en Marjolein Vleugel-Mandemaker, organiseerden in
augustus 2022 een middaguitstapje voor de Vereniging naar de ten
toonstelling in de Sint Nicolaaskerk, met lezingen erbij en een rondje
meevaren.
10. J. van Beylen: De Hoogaars, geschiedenis en bouw. Uniboek BV,
Bussum, 1978.
11. P. Brusse, Wvan den Broecke: De economische geschiedenis van
Zeeland 1800-2000 Uitgeverij Matrijs, Utrecht, 2005.
12. R. van Ginkel: Elk vist op zijn getij. Een Zeeuwse Maritieme ge
meenschap Yerseke 1870-1914. Uitgeverij Walburg Pers, 1991.
13. G.R. Gmelich Meijling-van Hemert, red. H.M.Groen: Vissen op
Zeeuws water. Den Boer/De Ruiter, Vlissingen, 2005.
14. Red. K. Fraanje, P.Heerschap, J.van Keymeulen, B.Oele, M.C.J. Ros-
molen-Murre, R.Willemsen: Supplement Woordenboek der Zeeuwse
Dialecten. Drukkerij Van Velzen, Krabbendijke, 2003.
15. K. Slager en P.de Schipper: Vissers verhalen over hun leven in de
Delta. De Koperen Tuin, Goes, 1990.
16. K. Slager: De Zeeuwse Geschiedenis in meer dan 100 verhalen. Uit
geverij Van Gennip, Amsterdam, 2005: Enkele hoofdstukken.
17. W. Tydings-Nab: Vissers en vissersvrouwen van Arnemuiden 1870-
1940. De Koperen Tuin, Goes, 1993.
