18 terzande. Deze in 1869-70 gebouwde kerk werd gewijd aan de Heilige Martinus, getuige onder meer het stenen reliëf boven de hoofdingang. De kerk heeft een kruisvormige plattegrond met gedeeltelijk uitstekende, vierkante toren, weinig uit stekende transepten en een vijfhoekig koor. In het interieur, dat vrijwel geheel gepleisterd is, is duidelijk de opzet van een hoog middenschip met koor en lage re zijbeuken, die door een reeks samen gestelde kolommen met bladkapitelen en spitsbogen hiervan worden gescheiden, waar te nemen. De driebeukige neo-gotische kruiskerk met fronttoren in Sas van Gent werd in 1891-'92 gebouwd naar een ontwerp van Katholieke kerk aan de Julianastraat in Heikant de architect Th.J. Cuypers uit Amsterdam. Deze kerk heeft een betonnen tongewelf en is van bijzonder belang vanwege de vroege toepassing van dit materiaal in een dergelijke constructie. Karakteristiek voor de periode tussen de twee wereldoorlogen is het complex van de katholieke kerk aan de Julianastraat in Heikant. Hier werden rond 1930 een kerk met zijdelings geplaatste fronttoren, een pastorie en een processiegang gebouwd. Een dergelijk geheel uit deze periode waarbij niet alleen het exterieur, maar ook het interieur in originele staat is, is voor Zeeland zeldzaam. Het geheel is uitge voerd in Interbellum-architectuur, waarbij de kerk enige invloed van de Art Déco vertoont. Het interieur van de kerk wordt gedomineerd door de grote, volledig Project (MSP). Dit heeft tot doel uit het MlP-bestand objecten, complexen en gezichten te selecteren die in aanmerking komen voor bescherming in het kader van de Monumentenwet. Wat de selectie van objecten en complexen betreft is dit project voor Zeeland afgerond en zal in 1997 het laatste deel hiervan worden aangewezen tot rijksmonument. Naar verwachting zal ook een vijftiental kerkgebouwen worden aangewezen. Opvallend bij de tot nu toe gevolgde pro cedure voor de voorgenomen aanwijzing zijn de wisselende reacties van de kerke lijke eigenaren. Sommige eigenaren wil len vanwege de onzekere toekomst van hun kerkgebouw (bijvoorbeeld eventuele afstoting) niet meewerken aan enige vorm van bescherming, terwijl andere eigena ren de plaatsing op een monumentenlijst juist aangrijpen om het voortbestaan van het pand te waarborgen. Zonder een goede (her)bestemming is het echter op gemetselde gewelven met parabolische bogen. Aan het begin van deze eeuw is in de grensstreek van Zeeuwsch-Vlaanderen met België de vestiging van Franse kloos tergemeenschappen karakteristiek. Als belangrijkste oorzaak hiervoor was de vrijwel algehele opheffing van het kerke lijk onderwijs en dat van orden en congre gaties in Frankrijk als gevolg van de wet ten van Combes in 1904, waarna de kloosterorden moesten uitwijken naar het buitenland. Veel van de kloostergebou wen zijn inmiddels verdwenen of hebben niet meer hun oorspronkelijke functie. Laatste restanten van deze karakteristie ke ontwikkeling zijn onder andere nog terug te vinden in Sluis en Hulst. In Hulst vestigden zich aan het begin van deze eeuw Franse Paters Maristen die in 1910 een klooster met een klein seminarie en een boerderij aan de Carmelweg lieten bouwen. Vooral de gevel met rondbogen en ingangspartij met zware zuilen is impo sant. In de rechtervleugel bevindt zich de kloosterkapel. Binnenkort zal dit klooster als laatste in Zeeland de deuren sluiten. Momenteel zijn er onderhandelingen gaande over aankoop en plannen voor herbestemming. Vervolg op het MIP: het MSP Een van de doelstellingen van het MIP is dat de resultaten kunnen dienen als uit gangspunt ten behoeve van selectie- en registratieactiviteiten van rijk, provincie en gemeente. De wettelijke bescherming van rijksmonumenten maakt hier deel van uit. Hiertoe is Zeeland als een van de eerste provincies in 1991 gestart met het door het rijk geïnitieerde Monumenten Selectie langere termijn gezien vrijwel onmogelijk (kerk)gebouwen uit de periode 1850-1945 in stand te houden. Literatuur en bronnen Inventarisatiegegevens en Regio- en Gemeentebe schrijvingen van het Monumenten Inventarisatie Project (MIP) Zeeland. M.P. de Bruin, Hoog van de Toren, Kerken in Zeeland tot 1900, uitgave Provincie Zeeland, 1994. E.J. Erpelinck, 100 Jaar Cuypers-Kerk, 1892-1992. Parochie H. Maria Hemelvaart Sas van Gent, Sas van Gent, 1992. Johan J. de Koning, Welsaamgevoegd en welgebouwd, het werk van architect Arend Rothuizen, Zeeuwse Katernen, Middelburg 1991. Berrt I. Sens, Architectuur en Stedebouw in Zeeland, 1850-1945, Zwolle/Zeist 1993.

Tijdschriftenbank Zeeland

Bulletin Stichting Oude Zeeuwse kerken | 1997 | | pagina 22