Leegstand van kerken vergt keuzes
18
Kees de Jonge
In de PZC van 8 maart 2019 stond een stuk over de Statenfracties van SGP en
PvdA, die vinden dat Zeeland kansen mist om kerkgebouwen te behouden en te
restaureren. Deze fracties pleiten in dat artikel voor een breed gedragen Zeeuwse
kerkenvisie, een gezamenlijk toekomstplan voor alle kerken binnen de provincie.
Die oproep komt niet voor niets op dit moment. Drie jaar lang stelt minister Ingrid
van Engelshoven van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) circa drie mil
joen euro per jaar beschikbaar voor integrale kerkenvisies. Dit beleid is ingegeven
door het steeds verder teruglopende kerkbezoek. Landelijk gezien zal hierdoor 30
procent tot misschien wel 80 procent van de circa zesduizend kerken in Nederland
de komende jaren hun oorspronkelijke religieuze functie verliezen. Ook in Zeeland
is deze ontwikkeling gaande, met name voor wat betreft de rooms-katholieke en
protestantse kerken. Inmiddels is al 30 procent van de gebouwen aan het kerkelijk
gebruik onttrokken en het einde is nog niet in zicht. Opvallend in Zeeland is dat
het aantal van circa 375 kerkgebouwen in de provincie nog steeds groeit omdat er
nog kerken worden bijgebouwd, veelal in de hoek van bevindelijke en orthodox
gereformeerde denominaties.
De vanaf 1 januari van dit jaar beschikbaar
gestelde middelen aan gemeenten die
van plan zijn zo'n integrale kerkenvisie
op te stellen zijn dus voor Zeeland vooral
bedoeld voor de leeglopende rooms-
katholieke en protestantse kerken. Dit
zal binnen de provincie dus niet in alle
gemeenten en zeker niet bij alle kerkge
nootschappen aan de orde zijn.
Inmiddels loopt een aantal pilots, verdeeld
over het land. Volgens de SGP en de PvdA
laat Zeeland geld uit Den Haag liggen.
Het gemeentelijk beleid op het gebied van
monumenten is niet overal in Zeeland op
orde. Bij diverse gemeenten in Zeeland lijkt
er momenteel sprake van een gebrek aan
capaciteit, kennis en kunde op het terrein
van het gebouwde erfgoed. Er lijkt sprake
van een afnemende interesse voor de deels
verplichte taakuitoefening van gemeenten.
Noord-Beveland en Kapelle hebben geen
ambtenaar die zich met kerken bezighoudt,
Veere en Schouwen-Duiveland delen er één.
De fracties willen dat de provincie ingrijpt
en zo mogelijk hulp biedt als toezichthou
der op de gemeenten.
Bij het opstellen van een Zeeuwse kerken
visie komen echter heel wat vragen voor
bij. Welke kerken en kerkelijke gebouwen
hebben de gemeenten zoal? Is bekend hoe
deze kerken worden gebruikt of geëxploi
teerd, of dat dit binnenkort gaat verande
ren? Wat kan worden behouden en wat
kan worden afgestoten? Welke partijen
besluiten uiteindelijk?
Het gaat om gebruik van de gebouwen.
Een kerkenvisie moet dan ook zo volledig
mogelijk zijn: alle kerken in een stad of
regio moeten worden meegenomen, in
clusief interieurs, orgels en roerende goe
deren. Voorwaar geen kleine taak... Dit
vraagt om samenwerking tussen provincie,
gemeenten, kerkeigenaren en erfgoedorga
nisaties. Maar ook een kerken- en monu
mentenverzekeraar als Donatus kan bij dit
overleg betrokken zijn.
Het idee is dat partijen samen op lokaal
niveau een kerkenvisie voor de kerken ont
wikkelen en daarbij alle belangen afwegen,
om uiteindelijk tot een keuze te komen
over de toekomst van alle kerken binnen
de gemeente c.q. binnen de provincie
Zeeland. In de kerkenvisie worden dus
alle belangen naast elkaar gezet en worden
gemotiveerde keuzes gemaakt. Die keuze
leidt tot een selectie van:
A. kerken die als zodanig behouden blij
ven;
B. kerken voor meervoudig gebruik, bij
voorbeeld als steun in de exploitatie;
C. kerken die voor herontwikkeling wor
den vrijgegeven;
D. kerken die 'in de mottenballen' gelegd
worden (omdat er nog geen keuze te
maken is);
E. kerkgebouwen die gesloopt gaan wor
den.
Het opstellen van een kerkenvisie veron
derstelt het in gezamenlijkheid maken van
keuzes. Inherent aan dit proces is dat er al
tijd partijen zullen zijn die hun voorkeur
keuze niet gehonoreerd zien. Het kan dan
een schrale troost zijn dat het een keuze
betreft die afgewogen plaats vindt en bin
nen het grotere geheel van waarde is voor
de andere kerken binnen de gemeente.
Het is dan ook belangrijk bij het opstel
len van een kerkenvisie dat er voldoende
draagvlak is en aandacht en zorg gegeven
wordt aan de belanghebbenden.
En soms gaat het ook vanzelf, de werke
lijkheid kan ook de visie inhalen. Daar
waar de gemeente bijvoorbeeld niet in
zette op het behoud van de voormalige
rooms-katholieke kerk in Hoofdplaat,
bleek dit een van de eerste kerken die zon
der tussenkomst door de markt werd 'op
gepakt' en herbestemd tot een B&B. Ook
een kerk in Yerseke heeft een logiesfunctie
De herbestemde kerk van Nieuwdorp. (Bron: RDH.)
