v
X
De Onze-Lieve-Vrouw Onbevlekt Ontvangenkerk in Hansweert
De stichting en ontwikkeling van een nieuwe rooms-katholieke parochiekerk
op Zuid-Beveland in de negentiende eeuw.
Van missiegebied naar gestructureerde eenheid. GJ. Lepoeter
BISSCHOP VAN HAARLEM.
Zuid-Beveland was lange tijd een rustig en nogal geïsoleerd liggend eiland in de
Zeeuwse delta. Het werd in het zuiden en noorden begrensd door de Wester- en
Oosterschelde, in het oosten door het Kreekrak en in het westen door het Sloe.
Omstreeks het midden van de negentiende eeuw kwam daar verandering in. Na
jaren van voorbereiding kwamen belangrijke infrastructurele werken in uitvoering.
Een spoorlijn vanuit Brabant via Goes naar Middelburg en Vlissingen maakte
afdamming van Kreekrak en Sloe noodzakelijk. De afdamming van het Kreekrak -
van oudsher onderdeel van de vaarweg van Antwerpen naar de Hollandse steden -
bracht met zich mee dat er dwars door Zuid-Beveland een nieuw kanaal aangelegd
moest worden.
In deze kanaalaanleg ging het gehucht Hansweert in de gemeente Kruiningen, waar
de uitmonding van het kanaal in de Westerschelde gepland was, een belangrijke rol
spelen. De eerste spade voor het graven van het kanaal ging daar in 1852, vergezeld
van uitgebreide feestelijkheden en veel publiciteit de grond in. Een tamelijk
explosieve toeloop van nieuwe inwoners was het gevolg. In tijd van enkele decennia
werd het gehucht een levendig dorp, vol van handel en vertier. In de volksmond
kreeg het dorp met zijn vele herbergen de veelzeggende naam Klein Antwerpen.
Hansweert vóór de aanleg van het
kanaal
Over de oudste geschiedenis van Hans
weert zijn alleen summiere gegevens be
kend. Voor de kust van Kruiningen, in het
uiterste westen bij de grens met Schore
werd al vroeg een schorinham, de Han-
nekijnswaard, bedijkt. In 1353 werd Jan
Boudewijnsz. van Schoudee beleend met
25 gemeten ambacht in denpolre bi Han-
nekinswaerde. Uit 1567 is een schepenakte
van Kruiningen bewaard over een huis
op Hansweerts in den Ouden Poldere. Een
deel van de dorpskom van Hansweert en
het sluizencomplex werden in deze polder
aangelegd.1)
Wat betreft de religieuze geschiedenis van
het toenmalige gehucht weten we dat er
een aan Onze-Lieve-Vrouw en St. Thomas
gewijde kapel aanwezig was. Van het be
staan van deze kapel werd voor het eerst
melding gemaakt in l440-'4l toen de
bediening plaatsvond door Pontiaan van
Kempen.2)
De grootste bekendheid kreeg het oude
Hansweert door het feit dat er een over
zetveer naar Walsoorden was en een
beurtveer naar Antwerpen. Gegevens
hierover dateren uit 1521 en latere jaren.3)
De voorgeschiedenis
Voor de bevolking van Zuid-Beveland,
voor zover die trouw bleef aan het oude
geloof, had de Reformatie grote gevolgen.
Er was al direct sprake van achterstelling
en verdrukking en het openlijk belijden
van het geloof was verboden. In Goes en
omstreken waren er aanvankelijk slechts
enkele incidenteel opererende missiona
rissen, die meestal bij nacht en ontij hun
werk verrichtten.
Na verloop van tijd werden de bepalingen
tegen het katholicisme minder streng
toegepast. Van groot belang voor het in
stand blijven van het katholicisme op
Zuid-Beveland was de invloed van be
langrijke rooms-katholieke families in en
buiten Goes. Het waren op het platteland
vooral de roomse ambachtsheren, die
bescherming boden aan de gelijkgezinde
bewoners van hun ambacht. Ook de stad
Goes was voor heel Zuid-Beveland van
grote betekenis.
Hoewel er voorlopig geen sprake was van
een eigen kerkgebouw slaagde men er in
1616 al in om in Goes een stadsparochie
op te richten. Van hieruit werd ook het
omliggende platteland bediend. Vanaf het
midden van de zeventiende eeuw kwam er
daarnaast een afzonderlijke landsparochie.
Tot het einde van de achttiende eeuw
omvatte deze het hele Bevelandse plat
teland.4)
Door de stichting van diverse afzonder
lijke parochies s-Heerenhoek 1798,
Kwadendamme 1801, etc.) verviel de
landsparochie. De Goese stadsparochie
ging daarna het noordelijke en oostelijke
deel van Zuid-Beveland beslaan.
Aanhef van de brief
van 18 augustus 1866
van bisschop mgr.
G.P. Wilmer. (Zeeuws
Archief (ZA), Archief
van de parochie.)
flOWJ DE OOm M OVMl' VAN DJ5N AJ'OJSTODJWJHKN 8T0JSL,
mmxK'Smmt w den vavbuuken troon,
r M. ft V pA /SS'Afós/S"
is/éi**
AA/ S& Sf
AorA* - As dbScs fiSLf/.*.-
AAA jf (AAuAf
hpA i»fU> tirSSs
?v Af f C Aajf
//f>/ij hff S/O/fff, AAf ft'*
'A#ti yAf'f
