0
12
Yerseke. De kerk was na de brand zwaar gehavend. De torenromp stond nog overeind, maar
bleek zodanig ontzet dat afbraak noodzakelijk was. Later werd op de kerk een dakruiter
geplaatst. Op de voorgrond wat er overbleef van de omringende bebouwing. (Collectie Johan
Eckhardt).
nauwkeurige reconstructie van het raam
door Commissaris van de Koningin drs.
W.T. van Gelder onthuld. Aan de hand
van een foto van het verwoeste raam en
vergelijking met de gebrandschilderde
ramen van glazenier Cornelis van Barker
in de kerk te Biervliet, werd het nieuwe
raam door glazenier Stef Hagemeier
vervaardigd.18'
12. Yerseke, Hervormde kerk,
16 mei 1940
In de vroege morgen van vrijdag 10 mei
waren Duitse troepen Nederland binnen
gevallen. Dat was voor ons land het begin
van de Tweede Wereldoorlog. De strijd
was van korte duur, het modern uitgeruste
Duitse leger was oppermachtig. Na de
Nederlandse capitulatie op 15 mei werd
echter als gevolg van de Franse aanwezig
heid de strijd in Zeeland nog enkele dagen
voortgezet. Een dapper besluit, maar daar
werd wel een prijs voor betaald.
Terwijl de bevolking van Yerseke vrijwel
geheel was geëvacueerd, werd het centrum
van het dorp in de middag van 16 mei
door een artilleriebeschieting vanaf Franse
oorlogsschepen die op de Westerschelde
lagen zwaar getroffen. De bedoeling was
om de opmars van Duitse troepen te ver
hinderen. Een vernietigende brand zorgde
voor grote schade. De kerk en de toren
werden zwaar getroffen. Van de kerk ble
ven de muren grotendeels overeind, verder
was vrijwel alles verwoest en verbrand.
Waardevolle elementen uit het interieur,
zoals de borden met de wetsartikelen
en de tien geboden en 29 stuks houten
kapbeeldjes uit de vijftiende eeuw, wa
ren voorgoed verdwenen. Wat er van de
beeldjes nog gespaard bleef, was nader
hand spoorloos verdwenen. Van de toren
was de spits afgerukt, klokken en uurwerk
waren in de vuurzee ten onder gegaan.
Omdat het casco van de toren ontzet was,
bleek volledige afbraak de enige oplossing.
Een dakruiter op de kerk is er in 1976
voor in de plaats gekomen.
Voor de kerk was na een eerste inventari
satie al snel duidelijk dat herbouw met be-
Middelburg.
De door de brand
op 17 mei 1940
verwoeste Nieuwe
Kerk en de Lange
Jan. Gezicht vanuit
het zuidwesten.
Schilderij door
J.H. Eversen, 1940.
(Foto particuliere
collectie).
houd van wat overeind was gebleven een
goede oplossing zou zijn. In oktober 1943
werd een aanvang gemaakt met de uitvoe
ring van maatregelen om het gebouw voor
verder verval te behoeden. Na het einde
van de oorlog is de daadwerkelijke restau
ratie en herbouw uitgevoerd. In 1948 is de
kerk weer in gebruik genomen. Op 9 april
1952 kon een nieuw volwaardig orgel in
gebruik worden genomen. Het is een door
Flentrop te Zaandam gebouwd mecha
nisch instrument met twee klavieren en
een vrij pedaal.19'
13. Middelburg, Koorkerk en Nieuwe
Kerk, 17 mei 1940
Het was een compleet inferno in de ware
betekenis van het woord, dat de binnen
stad van Middelburg op die memorabele
vrijdag 17 mei 1940 vrijwel geheel in een
geblakerde massa puin en schroot veran
derde. Een stadsbrand waardoor ongeveer
600 panden, voor een belangrijk deel met
een grote historische waarde, in de as wer
den gelegd. Branden die op verschillende
plaatsen in de stad ontstonden, smolten
gaandeweg grotendeels samen tot één
alles vernietigende brand. In verhouding
tot de omvang van de ramp was het aantal
slachtoffers gering, tien burgers en zeven
militairen. De overgrote meerderheid van
de bevolking had de stad tijdig kunnen
verlaten.
De machtige Duitse Luftwaffe was de
grote boosdoener. Die strooide bommen
uit over de stad, waardoor op meerdere
plaatsen de branden ontstonden. Oog
getuigen vertelden wat ze hadden gezien.
In alle publicaties die er naar verwezen
werd het gebeuren vermeld als het bom
bardement van Middelburg. Zo zou deze
ramp de geschiedenis in gaan. Of lag het
uiteindelijk toch genuanceerder?
Het heeft vreemd genoeg ongeveer ze
ventig jaar geduurd voordat onderzoekers
serieus en uitputtend onderzoek naar
de loop van de gebeurtenissen op die
bewuste vrijdag hebben uitgevoerd. Alle
denkbare bronnen zijn minutieus onder
zocht, onafhankelijke deskundigen zijn
uitvoerig geraadpleegd. Het blijkt dat
mogelijk een aantal bommen op de stad
zijn afgeworpen, maar dat er geen sprake
is geweest van een grootschalig luchtbom
bardement. Waardoor ontstonden dan
hier en daar de branden? Beschietingen
door artillerie, zowel van Duitse als van
Franse zijde waren de oorzaak. Over de
vraag of de Duitsers of de Fransen als
hoofdschuldigen aangemerkt dienden te
worden, bestond onder de onderzoekers
geen eensluidende mening.
Om tot een afgeronde conclusie te komen
wendde het gemeentebestuur van Mid
delburg zich tot het Nederlands Instituut
voor Militaire Historie met het verzoek
om een onderzoek. Uit de brief van het
gemeentebestuur van 8 september 2015
citeren we: Wij vinden namelijk dat een
dergelijke voor de stad zeer ingrijpende
gebeurtenis niet aan een blijvende discussie
onderhevig moet zijn.
De ingestelde onderzoekscommissie
kwam in 2016 in haar eindrapport tot
de conclusie dat Duitse en Franse artil
leriegranaten en Duitse vliegtuigbommen
in het spel zijn geweest, waarbij het aan
nemelijk is dat Duitse artilleriegranaten
daarvan de belangrijkste zijn geweest.
Hoe dan ook, de Koorkerk en de Nieuwe
Kerk gingen, evenals de andere delen van
het abdijcomplex, in vlammen op. Her
bouw en restauratie hebben na de Tweede
Wereldoorlog plaatsgevonden.'0'
14. Hulst, toren van de Willibrordus-
basiliek, 18 september 1944
Bij een vluchtige beschouwing lijkt het
een normale vieringtoren, verankerd in
de gewelfconstructie van de kerk. Maar
daarvoor is de toren veel te zwaar en te
fors. Hij rust op een viertal zware kolom
men die midden in de kruisbasiliek zijn
opgetrokken. Vermoedelijk dateert deze
onderbouw uit de veertiende eeuw.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog deed de
toren dienst als militaire uitkijkpost voor
de Duitsers. Dit betekende automatisch
Hulst. De beschadigde torenspits van de basiliek na de brand op 18 september 1944.
(G. Sponselee en E.Taelman, Hulst toen en nu. Hulst 1989, pag. 60).
